Trên thực tế có một số trường hợp bệnh nhân sốt rét được điều trị tại các cơ sở y tế xuất viện về nhà nhưng sau đó bị sốt trở lại. Do sốt rét tái phát nên người bệnh phải đến lại cơ sở y tế để tiếp tục điều trị.
Sốt rét tái phát do nhiều nguyên nhân khác nhau như ký sinh trùng sốt rét thể vô tính trong hồng cầu còn sót lại từ đợt trước tiếp tục phát triển, vượt ngưỡng gây sốt. Đối với P. falciparum, P. vivax: tái phát gần sau trung bình 7-14 ngày (loại này còn gọi là bột phát). Cũng có thể xuất hiện sau 3- 6 tháng với P. falciparum ở những người đã có một phần miễn dịch. Thể ngủ trong gan (hypnozoite) đối với P. vivax, P. ovale (tái phát xa sau vài tuần đến 9-10 tháng).
Đối tượng mắc
Bệnh nhân SR do P. falciparum kháng thuốc điều trị không diệt hết thể vô tính trong máu. Bệnh nhân SR do P. vivax không được dùng thuốc diệt thể trong gan (hypnozoite). Những người đã bị nhiễm KST SR trong tiền sử, có cơn SR trước đó 1-2 năm (P.falciparum); 1,5 - 5 năm (P. vivax và P. ovale); 3 -50 năm (P. malariae), tùy thuộc vào thời gian KST tồn tại trong cơ thể...gây sốt rét tái phát. Ngoài ra, SR tái phát hay gặp trong điều kiện lao động nặng nhọc và trong thời kỳ sơ nhiễm (6 tháng đầu).
Cán bộ y tế kiểm tra mẫu test chẩn đoán nhanh bệnh sốt rét tại buôn Đrang Phốk, huyện Buôn Đôn (Đăk Lăk).
Đặc điểm lâm sàng cơn SR tái phát
Khi cơn sốt rét tái phát thường có biểu hiện đặc trưng là: Thường sốt thành cơn điển hình với 3 giai đoạn và có chu kỳ ngay từ lúc khởi phát. Giai đoạn rét run: cơn rét từ dọc sống lưng truyền ra toàn thân, 2 hàm răng đập vào nhau, run bần bật, đắp nhiều chăn vẫn rét, kèm theo môi tái, mắt quầng, nổi gai ốc, mạch nhanh nhỏ, lách to ra, đái nhiều; cơn rét dài từ 15 phút đến 1-2 giờ. Giai đoạn nóng (trung bình từ 2-4 giờ hoặc hơn tùy theo mức độ): từ khi hết cơn rét, bệnh nhân nóng bức, tung chăn, mặt đỏ, mắt đỏ, da khô nóng, nhức đầu, chóng mặt, hay nôn, nhiệt độ tới 40 - 41°C, mạch đập mạnh và nhanh, thở nhanh, có thể hơi đau vùng gan lách, nước tiểu ít và sẫm màu. Giai đoạn vã mồ hôi: nhiệt độ giảm, vã mồ hôi ở trán, đầu, mặt đến toàn thân. Bệnh nhân dễ chịu hẳn, chỉ còn khát nước, đôi khi ngủ thiếp.
Những bệnh dễ nhầm với sốt rét tái phát
Trên thực tế lâm sàng, để tránh chẩn đoán nhầm lẫn, cần phân biệt SR tái phát với một số bệnh nhiễm khuẩn khác thường gặp vì các bệnh này cũng có các triệu chứng sốt thành cơn hằng ngày, thậm chí có thể có triệu chứng rét run, vã mồ hôi.
Khi bệnh nhân sốt rét không được điều trị đúng nguyên tắc và phác đồ quy định, SR có thể bị tái phát. Các bệnh nhiễm khuẩn thường gặp dễ chẩn đoán nhầm lẫn với SR tái phát bao gồm:
Bệnh nhiễm trùng huyết: Thường có các đường xâm nhập cơ thể qua da, hệ tiêu hóa, hệ tiết niệu... với tình trạng nhiễm độc nặng. Có thể ghi nhận bệnh nhiễm trùng huyết có nhiều cơn rét run trong ngày nhưng cơn sốt không có 3 giai đoạn rõ rệt như rét run, nóng sốt, vã mồ hôi và giảm nhiệt độ kế tiếp nhau như trong cơn sốt rét. Khi xét nghiệm máu, bạch cầu, bạch cầu đa nhân trung tính tăng cao; tốc độ lắng máu cao; cấy máu có vi khuẩn gây bệnh.
Bệnh viêm đường tiết niệu: Thường có triệu chứng lâm sàng sốt liên tục, có thể thành cơn nhưng không thành chu kỳ. Có các triệu chứng rối loạn tiểu tiện như tiểu buốt, tiểu dắt... Khám có thể phát hiện được các điểm đau ở cơ quan tiết niệu. Xét nghiệm nước tiểu thấy có hồng cầu, bạch cầu, trụ hạt. Chụp phim Xquang, siêu âm có thể thấy sỏi đường tiết niệu.
Bệnh viêm đường dẫn mật: Bệnh nhân thường đau ở vùng đường mật, túi mật hoặc gan. Triệu chứng sốt liên tục và có nhiều cơn rét run trong ngày. Người bệnh có tình trạng nhiễm độc nặng, thường bị vàng da, vàng mắt. Xét nghiệm thấy bạch cầu máu ngoại vi tăng cao, tốc độ lắng máu cao. Siêu âm có thể thấy thành đường mật, túi mật dày lên hoặc có sỏi.
Bệnh áp-xe gan: Bệnh nhân thường đau vùng gan, sờ thấy gan sưng to nhiều, dấu hiệu rung gan dương tính, Ludlow dương tính. Siêu âm dễ dàng phát hiện ổ loãng âm.
Lời khuyên của thầy thuốc
Để khắc phục tình trạng SR tái phát, cả bệnh nhân, bác sĩ và các cơ sở y tế cùng cần quan tâm đến vấn đề này để bảo đảm yêu cầu của việc điều trị. Người bệnh không được tự ý bỏ điều trị, cần phải uống đúng thuốc, đủ liều theo chỉ định. Bác sĩ, cơ sở y tế phải thực hiện đúng nguyên tắc điều trị SR theo phác đồ quy định, đồng thời tư vấn, hướng dẫn người bệnh các hiểu biết cần thiết để hợp tác điều trị. Một điều quan trọng cũng cần chú ý là SR tái phát có thể chẩn đoán nhầm với một số bệnh thông thường khác và ngược lại nên phải được cảnh giác.