Hiện nay nước ta đang triển khai chiến lược phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét sau khi đã đạt được những thành quả đáng ghi nhận trong thời gian qua. Tuy nhiên, sốt rét ngoại lai và sốt rét ngoại nhập đang tạo nên mối nguy cơ để sốt rét quay trở lại làm cho sốt rét khó loại trừ ra khỏi cộng đồng nếu không có giải pháp giám sát, kiểm soát và xử trí tốt.
Sốt rét ngoại lai và ngoại nhập
Mầm bệnh sốt rét ngoại lai thường xuyên được đưa về bổ sung ở các cơ sở bằng nhiều con đường khác nhau, muỗi truyền bệnh sốt rét có cơ hội và điều kiện phục hồi phát triển hoạt động để truyền bệnh sau khi biện pháp tác động can thiệp diệt muỗi được thu hẹp dần; nguy cơ sốt rét quay trở lại là vấn đề hoàn toàn có thể xảy ra với khả năng lây truyền tại chỗ từ ký sinh trùng sốt rét ngoại lai.
Người đi rừng, ngủ rẫy xa ở lại đêm rất dễ nhiễm sốt rét ngoại lai. (Ảnh minh họa)
Nguyên nhân làm cho tình hình sốt rét không ổn định với những diễn biến bất thường đã được biết rõ từ thực trạng sốt rét ngoại lai nhưng giải pháp xử trí trên thực tế không phải là việc dễ dàng, đơn giản. Vấn đề khó khăn hiện nay là làm thế nào để phát hiện, quản lý được bệnh nhân sốt rét ngoại lai nhằm có thể chẩn đoán và điều trị kịp thời, không cho mầm bệnh có cơ hội và điều kiện lây lan ra tại địa phương qua trung gian muỗi truyền bệnh được phục hồi hoạt động hoặc muỗi không bị tiêu diệt bởi kháng hóa chất can thiệp.
Vấn đề sốt rét ngoại nhập cũng cần được quan tâm để phát hiện, quản lý và chủ động xử trí biện pháp can thiệp phù hợp. Những người nước ngoài hoặc Việt kiều ở nước ngoài đến từ các quốc gia có bệnh sốt rét lưu hành rất dễ có nguy cơ mang mầm bệnh xâm nhập vào nội địa để lây truyền tại chỗ qua trung gian của muỗi truyền bệnh có sẵn tại cơ sở, biến sốt rét ngoại nhập thành sốt rét nội địa; trường hợp này khác sốt rét ngoại lai với đặc điểm người trong nước đi ra nước ngoài có bệnh sốt rét lưu hành trong một thời gian hạn định bị lây nhiễm và mang mầm bệnh trở về.
Ngoài ra, nếu muỗi truyền bệnh ở vùng sốt rét lưu hành tại nước ngoài mang ký sinh trùng sốt rét xâm nhập vào máy bay, tàu biển, ôtô... khi phương tiện hạ cánh, cập bến, đỗ xuống sân bay, bến cảng, chỗ đỗ xe... chờ tiếp nhận thêm khách hoặc thực hiện các dịch vụ khác thì muỗi có thể chích đốt máu và truyền bệnh sốt rét cho hành khách. Trong các trường hợp này, việc phát hiện và chẩn đoán sẽ rất khó khăn vì người bệnh thường bị mắc sốt rét sơ nhiễm với cơn sốt không điển hình. Tỷ lệ tử vong ở những trường hợp sốt rét ngoại nhập cũng rất cao do bệnh cảnh lâm sàng diễn biến nặng và trầm trọng, trong khi đó thực tế thường phát hiện, chẩn đoán chậm hoặc chẩn đoán nhầm với các bệnh khác.
Khó khăn cần được giải quyết
Hiện nay, tất cả các địa phương trên cả nước đang tiến hành những biện pháp can thiệp để thực hiện chiến lược phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 với mục tiêu đã xây dựng theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Tuy vậy trong thực tế, việc giữ vững thành quả phòng chống để tiến tới loại trừ bệnh ở một số địa phương đang gặp nhiều khó khăn do phải đối mặt với tình hình sốt rét ngoại lai diễn biến phức tạp và có thể cả sốt rét ngoại nhập gây ảnh hưởng. Muốn loại trừ bệnh sốt rét ra khỏi cộng đồng theo mục tiêu đề ra, trong những năm tiếp theo cần thực hiện các biện pháp phòng chống tích cực để có cơ sở đánh giá và chuyển sang giai đoạn cuối của chiến lược loại trừ.
Vấn đề giải quyết sốt rét ngoại lai muốn đạt được hiệu quả không dễ dàng vì phải tăng cường quản lý đối tượng thường xuyên ra khỏi khu vực bảo vệ bởi các biện pháp phòng chống bằng nhiều hình thái khác nhau như đi rừng, vào rẫy ngủ lại đêm; đào đãi vàng và đá quý, tìm trầm vùng sốt rét; giao lưu, đi lại, buôn bán, trao đổi hàng hóa ở vùng cao biên giới; lao động và xuất khẩu lao động đến các nước có sốt rét lưu hành... để truyền thông giáo dục sức khỏe. Các đối tượng này phải biết rõ các biện pháp phòng bệnh cần thiết khi đi và phát hiện bệnh để tự điều trị, đồng thời đến ngay cơ sở y tế để tiếp tục theo dõi chữa trị khi mắc bệnh trở về. Phòng bệnh khi đi là việc quan trọng nếu không muốn bị mắc bệnh sốt rét ngoại lai trở về gây lây nhiễm cho những người ở chung quanh qua muỗi truyền bệnh.
Sốt rét ngoại nhập cũng cần được quan tâm khi thực trạng hiện nay đang có sự phát triển giao lưu, hội nhập quốc tế, đặc biệt là đối với các nước có sốt rét lưu hành. Không những bệnh sốt rét mà các bệnh khác, kể cả những bệnh mới nổi trong thời gian gần đây rất dễ có nguy cơ xâm nhập vào nội địa qua con đường du lịch, lao động... Các địa phương nên chủ động phát hiện, chẩn đoán và thống kê thêm thực trạng này để có cơ sở đề xuất biện pháp can thiệp cụ thể, phù hợp.
Như vậy, con đường tiến tới loại trừ bệnh sốt rét ra khỏi cộng đồng trong thời gian tới sẽ còn gặp rất nhiều khó khăn nếu không có biện pháp giải quyết một cách cụ thể tình trạng sốt rét ngoại lai và sốt rét ngoại nhập vì nguy cơ sốt rét quay trở lại là rất lớn từ mầm bệnh ngoại lai và ngoại nhập.