Trong các loại sốt rét ác tính, có một loại được gọi là sốt rét ác tính thể tiêu hóa do ống tiêu hóa bị thương tổn và rối loạn chức năng. Bệnh nhân sốt rét thể thông thường đôi khi cũng hay bị nôn, tiêu chảy; dạ dày, ruột non và ruột già có khi cũng bị xuất tiết, sung huyết, phù nề với những ổ xuất huyết. Đối với sốt rét ác tính thể tiêu hóa, người bệnh bị rối loạn tiêu hóa được biểu hiện bằng hội chứng dạ dày - ruột non và hội chứng bụng cấp.
Hội chứng dạ dày - ruột non
Bệnh nhân bị sốt rét ác tính thể não có thể kèm theo nôn thốc tháo, tiêu chảy toàn nước, không có máu, không có chất nhầy và mủ; có triệu chứng đau bụng quặn. Một số trường hợp người bệnh bị mất nước, tụt huyết áp nên đã được y văn gọi là thể “giống tả”. Hội chứng này trên thực tế đã được ghi nhận ở một số trường hợp bệnh nhân, nếu chủ quan không cấp cứu, bù dịch kịp thời thì tỷ lệ tử vong có thể chiếm đến 15%.
 Phun thuốc phòng chống muỗi là một biện pháp hiệu quả trong việc ngăn chặn sốt rét. Ảnh: Bích Tâm |
Hội chứng bụng cấp
Trên thực tế lâm sàng, một số ít trường hợp bệnh nhân sốt rét thể thông thường và sốt rét ác tính có diễn biến bệnh lý như một hội chứng bụng cấp. Theo Eolian (1954), hội chứng bụng cấp trong trường hợp này thường có bệnh cảnh lâm sàng giống như viêm ruột thừa, viêm túi mật, viêm tụy tạng đã từng phẫu thuật nhầm lẫn được gọi là “giả ruột thừa viêm”, “giả viêm túi mật”... Việc phát hiện hội chứng bụng cấp ở trường hợp sốt rét ác tính thể não khó hơn đối với trường hợp sốt rét thể thông thường.
Hội chứng bụng cấp ở trường hợp bị mắc bệnh sốt rét do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum có thể bắt nguồn từ tình trạng viêm tắc nghẽn mao mạch do hồng cầu nhiễm ký sinh trùng sốt rét dính kết trong các vi mạch mạc treo của ruột.
Chẩn đoán sốt rét ác tính thể giống tả hay rối loạn tiêu hóa nặng
Trong chẩn đoán sốt rét ác tính thể phủ tạng, sốt rét ác tính thể giống tả hay rối loạn tiêu hóa nặng được căn cứ vào các yếu tố sau đây:
- Bệnh nhân đang mắc bệnh sốt rét, có triệu chứng sốt cao, bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum;
- Bị tiêu chảy nhiều lần trong ngày, phân toàn nước, không có chất nhầy, mũi, máu;
- Có tình trạng mất nước - điện giải nặng;
- Huyết áp tụt, mạch nhanh, nhỏ.
Cần chú ý, thận trọng khi chẩn đoán sốt rét ác tính thể giống tả đối với những trường hợp sau đây:
- Có nôn mửa, tiêu chảy nhưng không bị mất nước, điện giải và không bị tụt huyết áp;
- Trường hợp người bệnh bị tiêu chảy, phân có chất nhầy, mũi, máu kèm theo đau bụng quặn; cần loại trừ trường hợp bị nhiễm lỵ trực khuẩn hoặc nhiễm khuẩn salmonella phối hợp với bệnh sốt rét.
Khuyến nghị
Mặc dù sốt rét ác tính thể tiêu hóa gây nên tình trạng rối loạn tiêu hóa được biểu hiện bằng hội chứng dạ dày - ruột non, hội chứng bụng cấp thực tế ít gặp trên lâm sàng nhưng người bệnh cần được cảnh báo và các cơ sở y tế không nên chủ quan, bỏ sót khi chẩn đoán xác định. Nếu bệnh nhân được phát hiện, chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời, hiệu quả thì sẽ hạn chế được tỷ lệ tử vong.
BS. Nguyễn Trâm Anh