Sốc nhiệt hay gặp ở người già, cơ thể suy nhược, trẻ em, người có bệnh tim mạch, bệnh thần kinh hay các rối loạn nội tiết. Ở người trẻ, khỏe mạnh với hệ điều hòa nhiệt độ bình thường có thể gặp sốc nhiệt do phơi nhiễm với nhiệt độ môi trường tăng cao và do sự sinh nhiệt lúc tập thể dục, gắng sức.
Sốc nhiệt do đâu?
Sốc nhiệt là tình trạng gây ra bởi cơ thể của bạn quá nóng, thường do tiếp xúc kéo dài hoặc gắng sức ở nhiệt độ cao. Đây là hình thái tổn thương do nhiệt nghiêm trọng nhất, sốc nhiệt có thể xảy ra nếu nhiệt độ cơ thể của bạn tăng lên đến 40oC hoặc cao hơn.
- Tiếp xúc với môi trường nóng: Do nạn nhân ở trong môi trường nóng khiến cho nhiệt độ cơ thể tăng. Loại sốc nhiệt này thường xảy ra sau tiếp xúc với thời tiết nóng và ẩm, đặc biệt là trong thời gian dài, ví dụ hai hoặc ba ngày. Thường gặp nhất ở người cao tuổi và ở những người có bệnh lý mạn tính.
- Hoạt động gắng sức: Sốc nhiệt do gắng sức gây ra bởi tăng nhiệt độ cơ thể do hoạt động thể lực với cường độ cao trong thời tiết nóng. Bất cứ ai luyện tập hoặc làm việc trong thời tiết nóng đều có thể bị sốc nhiệt do gắng sức, nhưng thường gặp nhất là ở những người không thường xuyên tiếp xúc với nhiệt độ cao.
Ngoài ra, đối với cả hai loại sốc nhiệt trên có thể xuất hiện do: Mặc quá nhiều quần áo khiến cho mồ hôi khó bay hơi để làm mát cơ thể; uống bia rượu có thể ảnh hưởng tới khả năng điều hòa thân nhiệt; mất nước do uống không đủ nước để bổ sung dịch cơ thể mất qua mồ hôi...
Người khoẻ mạnh cũng có thể bị sốc nhiệt do phơi nhiễm với nhiệt độ môi trường tăng cao.
Yếu tố nguy cơ
Bất cứ ai cũng có thể bị sốc nhiệt, nhưng có một vài yếu tố làm tăng nguy cơ này như:
- Tuổi tác: Khả năng đối phó với nhiệt độ khắc nghiệt phụ thuộc vào sức chịu đựng của hệ thần kinh trung ương. Ở trẻ em, hệ thần kinh trung ương phát triển chưa đầy đủ và ở người lớn trên 65 tuổi, hệ thần kinh trung ương bắt đầu bị thoái hóa khiến cho cơ thể không đủ khả năng đối phó với sự thay đổi nhiệt độ cơ thể. Cả hai nhóm tuổi này thường gặp khó khăn trong việc giữ nước, nguy cơ sốc nhiệt tăng lên.
- Gắng sức trong thời tiết nóng: Huấn luyện quân sự và tham gia các môn thể thảo, ví dụ bóng đá, trong thời tiết nóng là một trong những tình huống có thể dẫn tới sốc nhiệt.
- Đột ngột tiếp xúc với thời tiết nóng: Rất có thể dễ mắc bệnh liên quan tới nhiệt nếu tiếp xúc với việc tăng đột ngột nhiệt độ.
- Một số loại thuốc: Một số loại thuốc ảnh hưởng tới khả năng giữ nước và đáp ứng với nhiệt của cơ thể. Trong thời tiết nóng, đặc biệt cẩn thận khi dùng thuốc gây co mạch, thuốc điều hòa huyết áp chẹn beta giao cảm, thuốc đào thải muối và nước của cơ thể (thuốc lợi tiểu), hoặc thuốc làm giảm các triệu chứng tâm thần (thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống loạn thần). Các chất kích thích bất hợp pháp như amphetamine và cocaine cũng khiến bạn dễ bị sốc nhiệt hơn.
- Một số tình trạng sức khỏe: Một số bệnh mạn tính như bệnh tim hoặc bệnh phổi có thể làm tăng nguy cơ sốc nhiệt. Một số tình trạng khác như béo phì, ít vận động và có tiền sử sốc nhiệt trước đây cũng có thể làm tăng nguy cơ sốc nhiệt.
Các biểu hiện khi bị sốc nhiệt
Người bị sốc nhiệt hay say nắng thường có các biểu hiện như: Sốt cao (39 – 40 độ C); đau đầu, choáng váng; buồn nôn hoặc nôn; nóng bừng mặt; hoa mắt, chóng mặt, mệt mỏi, ngất xỉu...
Một số trường hợp không ra mồ hôi, nhưng có trường hợp ra mồ hôi đầm đìa (do sốc nhiệt đến muộn), đôi khi có hiện tượng chuột rút. Những trường hợp bị sốc nhiệt nặng thường sốt rất cao, chóng mặt, ngất xỉu, lú lẫn hoặc nặng hơn là co giật, thở nhanh, khó thở, hôn mê, trụy tim… Những trường hợp này cần cấp cứu kịp thời để tránh nguy hiểm đến tính mạng.
Cần được cấp cứu ngay
Sốc nhiệt cần được điều trị cấp cứu, vì nếu không điều trị kịp thời có thể nhanh chóng gây tổn thương não, tim, thận và cơ. Tổn thương càng nặng nếu điều trị càng muộn, làm tăng nguy cơ các biến chứng nghiêm trọng và tử vong. Thể nhẹ hơn của sốc nhiệt được gọi là kiệt sức vì nhiệt/lả nhiệt, là một tình trạng mà triệu chứng có thể bao gồm ra mồ hôi nhiều và mạch nhanh là do cơ thể quá nóng. Lả nhiệt là một trong ba hội chứng liên quan tới nhiệt, trong đó chuột rút do nhiệt là hội chứng nhẹ nhất và sốc nhiệt là hội chứng nặng nhất.
Nếu không được điều trị kịp thời sốc nhiệt có thể gây tử vong.
Ứng phó thế nào với sốc nhiệt?
Tùy từng trường hợp mà các bác sĩ có những điều trị thích hợp nhưng điều trị sốc nhiệt tập trung vào việc làm mát cơ thể về nhiệt độ bình thường để dự phòng hoặc làm giảm các tổn thương não và các cơ quan quan trọng. Để làm được điều này, bác sĩ có thể tiến hành theo các bước sau:
- Sử dụng kỹ thuật làm mát bốc hơi: Với kỹ thuật này, nước mát sẽ được phun sương lên da của nạn nhân trong khi không khí ấm được quạt lên cơ thể nạn nhân khiến cho nước bốc hơi, làm mát da. Kỹ thuật này có hiệu quả, không xâm lấn, dễ thực hiện, và không tương tác với các khía cạnh khác của việc chăm sóc nạn nhân. Khi điều trị cho nạn nhân cao tuổi bị sốc nhiệt không gắng sức, kỹ thuật làm mát bay hơi giúp làm giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do sốc nhiệt.
- Ngâm nạn nhân trong nước lạnh: Bồn tắm nước lạnh hoặc nước đá có tác dụng làm giảm nhanh nhiệt độ cơ thể nạn nhân. Tuy nhiên, phương pháp này có thể gây khó cho việc theo dõi huyết động xâm nhập và đặt đường truyền tĩnh mạch, và nó cũng có thể gây hại đối với những người cao tuổi.
- Đắp chăn nước đá và làm mát cho nạn nhân: Một phương pháp khác là đắp lên cơ thể nạn nhân một chăn làm mát đặc biệt và chườm các túi nước đá lên các khớp, cổ, lưng và nách của nạn nhân để làm giảm nhiệt độ cơ thể. Tuy nhiên, biện pháp này có thể khó thực hiện hơn (dung nạp kém hơn) trong những trường hợp nạn nhân còn tỉnh.
Cách phòng tránh sốc nhiệt
Sốc nhiệt hoàn toàn có thể phòng tránh được bằng các cách: Không nên đi ra ngoài trời trong khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 15 giờ chiều. Không cho trẻ em hay người cao tuổi, đặc biệt là người mắc các bệnh mạn tính (tim mạch, huyết áp, bệnh phổi...) ra nắng lúc nhiệt độ ngoài trời tăng cao, đặc biệt là thời điểm gần trưa, giữa trưa và đầu buổi chiều.
Nếu cần đi ra ngoài trời lúc nắng nóng cần mặc quần áo mỏng (vải cotton là tốt nhất), tránh mặc quần áo màu đen (hút nhiệt mạnh), đội mũ rộng vành hoặc dùng nón, ô... Nếu đi ra ngoài nắng nóng nên mang theo đủ nước uống, nước có pha thêm một ít muối càng tốt. Rèn luyện thể lực mỗi ngày để tập cho cơ thể thích nghi với thời tiết nóng.
