Biểu hiện của sảng thường chỉ ra tình trạng rối loạn chuyển hóa có ảnh hưởng đến não. Nhiều nguyên nhân, đơn độc hoặc kết hợp đều có khả năng là nguyên nhân gây sảng. Đây là bệnh lý cấp cứu không những trong chuyên ngành tâm thần mà còn ở trong các chuyên ngành khác.
Biểu hiện của bệnh
Sảng là tình trạng suy giảm đáng kể chức năng nhận thức hoặc trí nhớ so với khả năng bình thường trước đây của người bệnh. Các biểu hiện khác của sảng bao gồm suy giảm hoặc rối loạn chức năng tiếp nhận, ảo tưởng và những rối loạn này mang tính nhất thời. Vì thế, bệnh nhân thường kích động vào ban đêm và ngủ gà vào ban ngày. Biểu hiện của bệnh rất đa dạng bởi vì bệnh nhân có thể trở nên tỉnh táo trong thời gian ngắn và mức độ của bệnh lại dao động trong ngày.
Các nghiên cứu dịch tễ học đã chỉ ra rằng, sảng là tình trạng khá phổ biến ở bệnh nhân điều trị nội trú. Bệnh nhân cao tuổi và bệnh nhân vừa trải qua phẫu thuật là các đối tượng có nguy cơ cao nhất; 15-18% số bệnh nhân phẫu thuật nói chung, ít nhất 30% số bệnh nhân phẫu thuật tim mạch và 50% số bệnh nhân phẫu thuật tại khớp háng đùi mắc sảng tại một thời điểm nào đó trong quá trình nằm viện.
Để điều trị bệnh sảng hiệu quả, bệnh nhân cần được theo dõi điện tim chặt chẽ. Ảnh: TM
Các bệnh lý có thể gây nên sảng
Nhiễm khuẩn hệ tiết niệu là nguyên nhân phổ biến gây nên rối loạn tâm thần và sảng ở người cao tuổi cả trong bệnh viện cũng như trong chăm sóc ban đầu tại gia đình.
Hội chứng cai rượu và sảng có thể xuất hiện ở phòng điều trị hoặc phòng phẫu thuật khi bệnh nhân được nhập viện vì các bệnh lý cấp tính. Ngộ độc các chất gây nghiện và các chất gây ảo giác khác cũng có thể gây nên sảng.
Các rối loạn khác: Viêm phổi ở người cao tuổi, suy tim có thể gây nên giảm ôxy máu và sảng. Suy tim do bất kỳ nguyên nhân nào cũng có thể gây nên sảng. Rối loạn điện giải cấp tính gây ra bởi vã mồ hôi hoặc nôn và các nguyên nhân khác cũng gây nên sảng. Nhược giáp và cường giáp mức độ nặng có khả năng gây nên sảng. Tăng đường máu và hạ đường máu gây suy giảm chức năng não và từ đó gây sảng.
Động kinh có thể gây sảng, tiền sử động kinh thường dễ phát hiện và khi đó có những dấu hiệu của động kinh như biểu hiện của các chấn thương và tiểu không tự chủ.
Chấn động não đôi khi gây nên sảng thời gian ngắn. Nhiễm trùng hệ thống thần kinh trung ương, thiếu máu cục bộ tạm thời, u não có thể dẫn đến sảng.
Rối loạn chức năng nội tiết của tuyến yên, tuyến tụy, tuyến thượng thận, tuyến cận giáp và tuyến giáp có thể gây nên sảng do rối loạn hằng định nội môi trong cơ thể. Bệnh lý gan kết hợp với chứng táo bón, chế độ ăn giàu protein... Suy thận và các rối loạn trong hệ thống tiết niệu làm tăng ure máu và dẫn đến sảng thứ phát. Suy hô hấp và suy giảm hoạt động hệ thống tim mạch là các nguyên nhân gây nên suy giảm hoạt động tâm thần...
Do dùng thuốc gây nên sảng: Nhiều thuốc có khả năng gây sảng, bất cứ các thuốc nào gây nên tác dụng phụ kháng cholinergic như khô miệng, nhìn mờ, táo bón đều có thể gây sảng nếu sử dụng với liều cao hoặc được kết hợp với các thuốc kháng cholinergic khác; các thuốc chống loạn thần, thuốc hạ huyết áp có thể gây sảng do làm giảm cân bằng điện giải hoặc gây huyết áp thấp. Thuốc tác dụng trên tim mạch như digoxin có thể gây sảng với liều thông thường ở người lớn tuổi. Các thuốc gây ảo giác như PCP là thuốc gây tình trạng sảng có kích động và loạn thần. Các thuốc giảm đau đôi khi cũng gây sảng.
Điều trị bệnh thế nào?
Xác định các rối loạn điện giải và dinh dưỡng. Kiểm tra các dấu hiệu sinh tồn bị suy giảm, khám toàn thân và thực hiện các xét nghiệm để xác định nguyên nhân và chỉ định điều trị. Giải thích các biến chứng có thể xảy ra đối với bệnh nhân cho người nhà. Cố gắng duy trì một kíp riêng biệt để chăm sóc, điều trị bệnh nhân. Thực hiện các bước phòng ngừa rối loạn điện giải; đảm bảo chức năng của hệ tiêu hóa và thận tiết niệu để nhanh chóng xác định và điều trị kịp thời; giải quyết triệt để sốt và các rối loạn do sốt gây nên ở trẻ em; khuyến khích sự có mặt của bố mẹ và người khác nếu có thể.
Tránh làm cho người bệnh có cảm giác ngột ngạt hoặc đơn độc. Bệnh nhân cần được bảo vệ khỏi chấn thương do ngã và cũng cần tránh tự làm tổn thương do tự rút dây truyền tĩnh mạch và các ống dẫn lưu. Bệnh nhân cần phải có một người chăm sóc liên tục trong quá trình rối loạn ý thức và nhận thức. Sự có mặt của gia đình giúp bệnh nhân sảng bớt lo âu.
Phương pháp điều trị sảng tập trung vào điều chỉnh rối loạn chuyển hóa và điều trị các bệnh lý tiềm ẩn nhằm giảm bớt tình trạng kích động ở bệnh nhân sảng; bệnh nhân cần được theo dõi điện tim chặt chẽ...Phương pháp điều trị hiệu quả nhất đối với sảng có liên quan đến căng trương lực, hội chứng an thần kinh ác tính và hưng cảm là liệu pháp sốc điện.
Liệu pháp hỗ trợ: Gia đình cũng cần được cung cấp thông tin về nguy cơ sảng xảy ra ở người lớn tuổi do giảm khả năng tự chăm sóc bản thân, uống thuốc không được đầy đủ.
Gia đình và bản thân người bệnh cũng khó chấp nhận việc theo dõi sát bệnh nhân. Do đó, các dịch vụ của xã hội và chuyên khoa tâm thần cần được ưu tiên.