Sạm da là tình trạng da của người bệnh đen sạm hơn so với da bình thường của chính mình. Sạm da có khi chỉ ở một vùng của cơ thể như rám má ở mặt, sạm da sau viêm, bớt sắc tố... Cũng có khi toàn thân đen sạm như trong bệnh lý của tuyến thượng thận (bệnh Addison), suy thận.
Nhiều nguyên nhân gây sạm da
Sạm da có thể do di truyền hay bẩm sinh: hội chứng Leopard (có bất thường về điện tim, hai mắt cách xa nhau, hẹp động mạch phổi, bất thường bộ phận sinh dục, phát triển chậm, điếc), hội chứng Peutz-Jeghers (đột biến nhiễm sắc thể làm xuất hiện nhiều nốt ruồi ở môi dưới cùng với polyp ở dạ dày, ruột và các mảng sắc tố trên da), tàn nhang là các đốm màu nâu hay cà phê sữa, có khi khu trú ở mặt, có khi lan tràn toàn thân. Bệnh nặng lên về mùa xuân hè, giảm về mùa đông, ngoài ra còn phải kể đến các bệnh khác như: hội chứng Calm (các mảng màu cà phê sữa kích thước từ 2 - 20cm, xuất hiện rất sớm, mới sinh ra đã có), bệnh sắc tố Becker, bệnh nhiễm sắc tố đầu chi của Dohi, tăng sắc tố dạng võng đầu chi của kitamura, bớt sắc tố Mông Cổ, bớt Ito, Ota hay bệnh nhiễm sắc tố dầm dề (do di truyền trội trên nhiễm sắc thể X, xuất hiện ngay sau đẻ, bệnh gây sạm da ở nữ giới nhưng gây chết người ở nam giới).
Cấu trúc melanin thay đổi gây sạm, nám da.
Sạm da do rối loạn chuyển hóa như bệnh nhiễm sắc tố sắt (tăng sắc tố màu thiếc hay màu đá xám, xuất hiện vùng da hở sau lan rộng ra. Bệnh thường xuất hiện ở nam giới tuổi trung niên kèm theo có gan to, tiểu đường và sắt huyết thanh cao). Bệnh thoái hóa bột (tăng sắc tố có tính đối xứng xuất hiện trong bệnh Lichen và thoái hóa bột thành mảng). Bệnh sạm da do hóa chất hay thuốc (hồng ban cố định nhiễm sắc); do dinh dưỡng gây sạm da trong bệnh thiếu vitamin A, B12, PP (sạm da ở vùng da hở).
Sạm da cũng do yếu tố vật lý như cháy nắng, rám nắng ở những vùng hở bộc lộ với ánh sáng mặt trời mà không được bảo vệ.
Đôi khi sạm da còn gặp trong một số bệnh: sạm da sau viêm hay nhiễm khuẩn, do khối u (các bớt sắc tố, u tế bào sắc tố), cũng có khi sạm da còn gặp trong một số bệnh hệ thống, nhiễm khuẩn toàn thân, u lympho, bệnh gai đen, xơ cứng bì, suy thận...
Những biểu hiện trên cơ thể
Rám má hay nám má với biểu hiện là các dát sắc tố màu nâu, xanh đen, hay đen sạm ở hai bên má, trán, cằm, mũi.
Các dát sắc tố thường sắp xếp đối xứng, kích thước có khi nhỏ, khi to.
Bờ của các vết sạm da rõ nhưng không đều, không có teo da, không bong vảy da và không có ngứa.
Bệnh hay gặp ở người uống thuốc tránh thai, trong khi mang thai, thời kỳ cho con bú, đôi khi còn gặp ở những phụ nữ thời kỳ tiền mãn kinh thậm chí có khi gặp ở phụ nữ trẻ chưa lập gia đình.
Điều trị phải theo nguyên nhân
Các bệnh tính chất bẩm sinh, di truyền phải hiệu chỉnh trong cấu trúc gen bệnh.
Sạm da do nhiễm khuẩn hay viêm phải dùng kháng sinh và các thuốc chống viêm. Cháy nắng, rám nắng khi đi ra ngoài trời có biện pháp bảo vệ bằng kem chống nắng, áo dài tay, mũ rộng vành, kính...
Sạm da do hóa chất hay thuốc thì không được sử dụng thuốc hay hóa chất gây sạm da nữa; các khối u thì bằng phẫu thuật hay laser loại bỏ; sạm da do rối loạn nội tiết phải dùng thuốc điều hòa nội tiết...
Điều trị rám má và các sạm da khu trú:
Hydroquinon 2 - 4%, acid azelaic, vitamin A acid, corticoid, kem chống nắng với thời gian điều trị ít nhất là 6 tháng, các thuốc này có thể bôi đơn thuần hay phối hợp với 1 hoặc 2 loại khác nhau tùy theo chỉ định của thầy thuốc.
Kết hợp dùng một đợt kháng sinh phổ rộng nếu có viêm nhiễm (viêm phần phụ, viêm xoang, họng, ổ nhiễm trùng sâu...)
Phối hợp với các biện pháp khác như: ngừng dùng thuốc tránh thai nếu như đang sử dụng, hạn chế tiếp xúc với ánh sáng mặt trời và sử dụng các biện pháp bảo vệ khác khi ra nắng.
Trong một số trường hợp đặc biệt, khi các vết sạm da mà ở sâu dưới trung, hạ bì thì phải kết hợp điều trị hóa chất như đã nói ở trên với các phương pháp khác như siêu mài mòn, điều trị bằng laser mới cho hiệu quả mong muốn.
TS. Nguyễn Văn Thường
