Mặc dù hiện nay test chẩn đoán nhanh đã được một số cơ sở sử dụng để phát hiện ký sinh trùng sốt rét nhưng kỹ thuật cơ bản nhất vẫn sử dụng kính hiển vi quang học để phát hiện ký sinh trùng trên tiêu bản lam máu giọt dày, lam máu giọt mỏng nhuộm dung dịch giemsa. Vì vậy các xét nghiệm viên ở các điểm kính hiển vi cơ sở đang thực hiện nhiệm vụ giám sát, phát hiện ký sinh trùng giúp cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét có hiệu quả cần nâng cao năng lực kỹ thuật xét nghiệm để bảo đảm những yêu cầu, tiêu chuẩn cần thiết.
Tiêu chuẩn, đặc điểm của lam máu giọt dày và giọt mỏng
 Lấy lam máu xét nghiệm chẩn đoán sốt rét. |
Giọt máu dày có ưu điểm là lượng máu được lấy nhiều, ký sinh trùng tập trung hơn giọt máu mỏng nên thường dùng để xét nghiệm phát hiện ký sinh trùng. Giọt máu mỏng có ưu điểm là ký sinh trùng vẫn nguyên vẹn, nằm trong hồng cầu, dễ dàng xác định chủng loại và các thành phần cấu tạo của ký sinh trùng. Ở các cơ sở điều trị và trong quy trình nghiên cứu hình thái ký sinh trùng sốt rét nhất thiết phải thực hiện lam máu giọt mỏng.
Các yếu tố để xác định ký sinh trùng sốt rét trên lam máu
Sau khi thực hiện việc lấy lam máu giọt dày và giọt mỏng trên lam kính, tiêu bản máu phải được nhuộm bằng dung dịch giemsa để hình thể của ký sinh trùng bắt màu thuốc nhuộm và dễ dàng phát hiện khi soi dưới kính hiển vi quang học. Xác định hình thể ký sinh trùng sốt rét phải căn cứ vào các đặc điểm như nhân là một chấm tròn bắt màu đỏ thẫm, nguyên sinh chất bắt màu xanh, sắc tố bắt màu đen, nâu hoặc ánh vàng; có thể các sắc tố có hình que, hình hạt, tụ thành từng đám hay rải rác trong nguyên sinh chất của ký sinh trùng. Tùy theo hình thái và sự kết hợp của các yếu tố này mà phân định các thể loại của mỗi chủng loại ký sinh trùng. Trên tiêu bản giọt máu, có thể thấy các thể loại của ký sinh trùng như thể tư dưỡng trẻ (còn gọi là thể nhẫn) và thể tư dưỡng già (Trophozoit, ký hiệu là T), thể phân liệt (Schizont, ký hiệu là S) và thể giao bào (Gametocyte, ký hiệu là G).
Để dễ dàng phát hiện, xác định chủng loại, thể loại của ký sinh trùng sốt rét thì ngoài kỹ thuật lấy lam máu giọt dày, giọt mỏng đạt yêu cầu; kỹ thuật nhuộm lam máu cũng phải bảo đảm các yêu cầu và tiêu chuẩn cần thiết. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), để đánh giá một lam máu giọt dày được nhuộm tốt thì nền lam cần phải sạch, không có mảnh bẩn, có màu xanh xám do hồng cầu bị vỡ tạo nên, nhân bạch cầu có màu tím sẫm, ký sinh trùng sốt rét được xác định rõ ràng với nhân có màu đỏ sẫm và nguyên sinh chất màu xám xanh nhạt. Trong trường hợp nhiễm Plasmodium vivax và Plasmodium ovale, hạt sắc số Schuffners trong bóng của hồng cầu vật chủ và có thể nhìn thấy rõ ở rìa giọt máu. Để đánh giá một lam máu giọt mỏng được nhuộm tốt thì nền của lam máu cũng cần phải sạch và không có mảnh bẩn, màu của hồng cầu là màu xanh hồng nhạt, bạch cầu đa nhân trung tính có nhân màu tím đậm và các hạt rõ ràng; nhân của ký sinh trùng sốt rét có màu đỏ tím đậm và nguyên sinh chất có màu xanh nhạt; có điểm những hạt Schuffners trong hồng cầu nhiễm Plasmodiun vivax hoặc Plasmodium ovale, có những vết thô như vết sắc tố Maurer trong hồng cầu nhiễm Plasmodium falciparum ở giai đoạn thể nhẫn to.
Những biến đổi hình thể của ký sinh trùng và các sai sót trong xét nghiệm lam máu
Do ảnh hưởng của các thuốc điều trị, hình thể của ký sinh trùng sốt rét có thể thay đổi nhiều, những biến đổi này có thể ở trong nhân hoặc trong nguyên sinh chất. Nhân có thể trở nên đặc hơn, màu sẫm hơn, có thể trở nên xốp hoặc màu nhạt hơn bình thường. Nguyên sinh chất có thể bắt màu nhạt, có những khoảng trống không bào hoặc phân ra thành từng cụm nguyên sinh chất. Sắc tố có thể tụ lại thành từng cụm và thoát ra khỏi ký sinh trùng.
Trên tiêu bản lam máu, xét nghiệm viên cần chú ý những hình thể dễ phát hiện nhầm với hình thể của ký sinh trùng như tiểu cầu nếu nằm riêng lẻ trên hồng cầu có thể nhầm với thể tư dưỡng, nếu tập trung thành từng đám có thể nhầm với thể phân liệt. Bạch cầu đa nhân trung tính khi bị phá hủy dễ nhầm với thể tư dưỡng già. Hồng cầu đa sắc (polychromotophile) có nguyên sinh chất bắt màu, đông đặc lại thành mạng lưới giống như ký sinh trùng bị phá hủy. Các tạp chất như cặn của thuốc nhuộm, một số loại nấm có hình tròn, trái xoan, ở giữa có cặn đặc giống như nhân của ký sinh trùng. Các sinh vật loại nguyên sinh động vật sống tự do có một vài lông dễ nhầm với giao tử đực của ký sinh trùng. Ngoài ra, hình ảnh của một số loại vi khuẩn gây bệnh khác cũng có thể dễ gây nên sự nhầm lẫn.