Nhiều người cho rằng, thuốc Đông y (thuốc Bắc) có tính lành, giúp bổ sung sinh lực, tốt cho sức khoẻ nên mua một lúc hàng chục thang để sắc uống dần. Trong đó, đa số chọn cách trữ thuốc trong tủ lạnh để bảo quản loại thuốc này. Tuy nhiên, theo các lương y, chuyên gia, cách bảo quản thuốc Bắc như vậy là không khoa học, tạo điều kiện cho nấm mốc phát triển và gây hại sức khoẻ.
Bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh?
Liên hệ với nhà thuốc y học cổ truyền N.A. chuyên mua bán đông nam dược liệu trên đường Hải Thượng Lãn Ông, phường 10, quận 5, TPHCM, phóng viên hỏi mua thuốc Bắc cho người thân bồi bổ sức khoẻ, chủ nhà thuốc tên T. tư vấn: “Nếu mua thuốc Bắc vị bổ dưỡng gửi đi xa thì nên mua khoảng 20 thang/lần, giá 45.000đ/thang, một thang khoảng 10 - 12 vị, thuốc Bắc có một số vị ướt để chống mốc thì cứ nhét vào tủ lạnh là đảm bảo dùng được lâu”.
Tại khu bán thuốc Đông y ở thị trấn Long Thành (Đồng Nai), các tiệm thuốc bắc mọc san sát. Đang “tay xách nách mang” đến vài chục thang thuốc Bắc đựng trong các túi nilon, bà Đặng Thị Hiền, ngụ tại Nhơn Trạch (Đồng Nai) cho biết: “Không có điều kiện thời gian đi cắt thuốc nên mỗi lần lên thị trấn lấy thuốc sắc tôi thường nhờ thầy cắt khoảng 20 thang về bỏ tủ lạnh sắc uống dần”. Còn chị Hà Thu Hằng, ngụ tại quận Gò Vấp, TPHCM thì cho hay: “Tôi bị mất ngủ, ăn uống kém, mẹ tôi hay gửi thuốc Bắc từ quê Nam Định vào cho tôi sắc uống. Có lần mẹ gửi đến 30 thang thuốc Bắc giúp bổ khí huyết, ăn uống, ngủ tốt. Để bảo quản thuốc sắc uống dần tôi cũng chỉ biết cách bỏ ngăn mát tủ lạnh”.
Trao đổi về việc bảo quản thuốc Bắc trong tủ lạnh, TS Võ Văn Năm, Phó trưởng Bộ môn Dược liệu, trường Đại học Y Dược TPHCM cho rằng, trong một số vị của thuốc Bắc như ý dĩ, hạt sen rất dễ bị mọt, mốc. Long nhãn, táo tàu độ ẩm cao nên nhanh hỏng, câu khỉ để lâu bị chảy nước, nếu bỏ vào tủ lạnh trữ lâu ngày thì càng dễ mốc hỏng. Ngoài ra, dược liệu bổ thường được xao mật, đường, mật mía do đó nếu để lâu sẽ bị phân hủy chảy nước.
Dùng thuốc Đông y thì người bệnh hay quan niệm “chọn thầy có tay bốc thuốc” nên mới có những trường hợp lặn lội từ xa tới tận nơi thầy mát tay bốc thuốc kê đơn. Vì vậy, họ hay mua nhiều trong một lần cắt thuốc, nhưng lại không hiểu cơ bản về cách dùng và bảo quản thuốc Đông y. Thuốc Đông y thường là loại đã được xao, phơi khô, không nên bỏ vào tủ lạnh, chỉ cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát là được.
Cắt thuốc Bắc tại một tiệm xem mạch, châm cứu, bốc thuốc ở TPHCM.
Ổ nấm mốc
Theo lương y Đinh Công Bảy, Tổng Thư ký Hội Dược liệu TPHCM, thuốc Bắc là một dạng như thực phẩm khi để trong tủ lạnh lâu ngày đều có nguy cơ bị nấm mốc nhiễm khuẩn. Môi trường tủ lạnh không hoàn toàn vô trùng, bởi vi khuẩn không chết mà chỉ phát triển chậm lại hoặc tạm thời không phát triển, khi gặp điều kiện thuận lợi thì chúng sẽ phát triển rất nhanh. Còn với nấm mốc, sẽ sinh độc tố khi nhiễm vào thực phẩm thì tác hại khôn lường cho sức khoẻ.
Khi thuốc đã nhiễm mốc dù có đun nấu ở nhiệt độ cao thì độc chất của nấm mốc cũng không bị phân hủy, có nhiều loại độc chất nấm mốc ở điều kiện nhất định lại sinh ra loại độc tố mạnh hơn. Quan niệm thuốc Bắc với nguyên liệu thiên nhiên, không có tác dụng phụ nên nhiều trường hợp đã sử dụng sai như dùng quá liều, để quá lâu. Thuốc Đông y là dạng thuốc thang, cắt bao nhiêu thang và bảo quản thế nào thì thầy thuốc phải có trách nhiệm chỉ dẫn rõ ràng. Thuốc Bắc một lần bốc thuốc chỉ được cắt uống không quá 5 ngày, bảo quản bằng cách để nơi thoáng mát.
Những năm trước đây nhiều vùng quê người dân đem treo thuốc Bắc, thuốc lá ở nơi khô ráo. Nhưng hiện nay thuốc bắc được bốc vô tội vạ/lần mua thuốc, nhất là thuốc bổ. Nếu không có kiến thức khoa học về sử dụng, bảo quản thuốc Bắc trước và sau khi sắc uống thì người bệnh đều có thể bị đủ loại bệnh phát sinh từ nhiễm nấm mốc, vi sinh, vi khuẩn, rối loạn tiêu hóa...
Thuốc Đông y dù là thuốc bổ hay thuốc bệnh đều phải tuân thủ nguyên tắc sắc uống và bảo quản. Đặc biệt, sau khi sắc thuốc mà để trong tủ lạnh cả ngày sẽ làm mất hoạt chất, tinh dầu của thuốc. Một số tinh dầu, hoạt chất của thuốc cần uống ấm, nóng.
Không nên cắt hàng chục thang thuốc/lần, dù đó là thuốc bổ hay thuốc bệnh. Việc cắt nhiều thang thuốc một lúc để uống dần là không khoa học. Thuốc cắt thang tốt nhất là sắc ngay sau bốc thuốc và uống ngay sau khi sắc. Ngoài ra, bao bì gói thuốc cũng phải đảm bảo an toàn sức khoẻ, tuyệt đối không nên gói trực tiếp thuốc bằng giấy báo tờ, trước khi sắc uống phải rửa sạch thuốc. Người bệnh dùng thuốc Bắc hiệu quả còn phụ thuộc vào cái tâm chỉ dẫn của người thầy thuốc.
TS Võ Văn Năm
Hương Nguyên
