1. Đặc điểm của cây sài đất
Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS.TS. Đỗ Tất Lợi, sài đất còn gọi là húng trám (vì khi vò cây có mùi trám và được một số nơi dùng nó ăn sống như ăn rau húng); ngổ núi (cây giống cây rau ngổ lại mọc hoang trong núi); cúc nháp hay cúc giáp (vì hoa giống hoa cúc, lá và thân lại nham nháp)
Tên khoa học Wedelia calendulaceae (L.) Less (Verbesina calendulaceae L.). Thuộc họ Cúc Asteraceae.
Cây sài đất cho ta vị thuốc quý.
Sài đất là một loại cỏ sống dai, mọc lan bò, chỗ thân mọc lan tới đâu rễ mọc tới đấy, nơi đất tốt có thể cao hơn 0,50m. Thân màu xanh có lông trắng cứng nhỏ.
Lá gần như không cuống, mọc đối, hình bầu dục thon dài. Hai đầu nhọn, dài 15-50mm, rộng 8-25mm, có lông nhỏ cứng ở cả hai mặt, mép có 1-3 răng cưa nông. Hai bên gân chính có 2 gân phụ xuất phát gần như từ một điểm ở phía cuống lá, gân chính và phụ đều nổi ở mặt dưới lá.
Cụm hoa hình đầu, cuống hoa thìa lia màu vàng tươi (khác với hoa cây lỗ địa cúc thường dùng nhầm với cây sài đất).
Quả bế không có lông, đầu thu hẹp lại, tận cùng mang một vòng có răng.
Cây mọc hoang ở nhiều tỉnh miền Bắc nước ta. Thường ưa nơi ẩm mát. Do nhu cầu, nhiều nơi đã trồng sài đất để dùng làm thuốc.
Sài đất thường dùng tươi, có thể dùng khô (nhưng tác dụng không bằng tươi).
Theo nghiên cứu của Bộ môn Dược liệu Trường Đại học Dược Hà Nội, trong sài đất có tinh dầu, rất nhiều muối vô cơ.
Sài đất có tính mát, có tác dụng thanh nhiệt giải độc, có vị chua chua ngọt ngọt khá dễ ăn. Đặc biệt nhất trong cây sài đất chứa cả saponin triterpen, chất này tác dụng tương tự như chất saponin có ở trong nhân sâm.
Thổ phục linh kết hợp với sài đất và một vài thuốc khác chữa mụn nhọt.
2. Công dụng và liều dùng
Nhân dân Bắc Ninh, Bắc Giang và nhiều nơi khác vẫn dùng cây sài đất ăn sống như rau với thịt hay cá. Một số nơi khác dùng sài đất tắm trị rôm sảy hoặc uống phòng chạy sởi, chữa sốt rét.
-Dùng cây tươi: Ngày uống 100g, giã cây tươi với ít muối ăn, thêm 100ml nước đun sôi để nguội. Vắt lấy nước chia làm 1 hay 2 lần uống trong ngày. Bã có thể dùng đắp lên nơi sưng đau.
Có thể giã nát, vắt lấy nước cô đặc thành cao dùng dần. Cao này bảo quản không bị mốc hỏng.
-Dùng cây khô: Ngày dùng 50g thêm nửa lít nước, sắc và cô cho đến khi còn 200ml, chia 1 hay 2 lần uống trong ngày.
Thời gian điều trị chừng 1-2 ngày, nhiều nhất tới 5-7 ngày.
Có nơi chế thành dạng siro, ống để uống (Bộ môn Dược liệu Trường Đại học Dược Hà Nội), thuốc bột, thuốc viên.
Bồ công anh kết hợp với sài đất và các vị thuốc khác hỗ trợ chữa viêm bàng quang.
3. Một số bài thuốc có sài đất
- Trị rôm sảy: Để trị rôm sảy ở trẻ cần vò nát một nắm sài đất đun lấy nước để tắm cho trẻ em. Tắm lên vùng bị rôm sảy rồi kết hợp lấy bã sài đất để xát nhẹ lên vết rôm không chỉ có thể giúp hết vết ngứa mà còn phòng được bệnh sởi. Lưu ý sau khi dùng nước sài đất xong phải tắm lại bằng nước sạch và lau khô người cho bé.
- Thanh nhiệt thải độc: Dùng cây sài đất như một loại rau sống, rửa sạch ăn trong các bữa hàng ngày. Kết hợp ăn cùng thịt cá, các thực phẩm khác để đảm bảo bổ sung đầy đủ các chất dinh dưỡng giúp thanh nhiệt thải độc cho gan, giúp cơ thể mát hơn. Chỉ nên ăn tối đa từ 100g đến 200g sài đất mỗi ngày để hiệu quả đạt được là tốt nhất, không gây ra tác dụng phụ.
- Mụn nhọt: Kết hợp 30g sài đất cùng với 12g thổ phục linh, 10g ké đầu ngựa, 12g bồ công anh cùng với 10g kim ngân hoa rửa sạch. Sau đó cho tất cả vào ấm sắc thuốc để vừa uống vừa tắm sẽ giúp mụn nhọt nhanh chóng biến mất.
- Viêm bàng quang: Kết hợp 35g sài đất, 20g bồ công anh cùng với 16g cam thảo đất, 20g mã đề rồi đun với 1 lít nước. Sắc với lửa vừa đến khi còn lại khoảng một phần ba là dừng. Lọc lại phần nước rồi dùng để uống sau bữa trưa và bữa tối.
- Viêm gan: Kết hợp 20g sài đất, 20g thổ phục linh với 12g cam thảo đất với 20g kim ngân đun lấy nước. Sắc lấy khoảng 200g nước cốt chia uống thành 2 lần trong ngày, mỗi lần 100g sau một tháng kiên trì sẽ giúp thanh lọc phần nào tình trạng viêm gan.
- Cảm cúm: Kết hợp 10g sài đất, 10g kinh giới, 30g kim ngân hoa với 10gr tía tô, 10g cam thảo đất và 3g lá sinh khương, 2g mạn kinh, đun với 4 chén nước. Đun dần dần với lửa nhỏ đến khi còn một nửa, chia làm 2 lần uống hết trong ngày. Uống liên tục trong 3 ngày sẽ giúp khỏi bệnh nhanh hơn.
Để tác dụng tốt hơn có thể dùng sài đất với tía tô, kinh giới, cúc tần để đun xông người giúp giải cảm.
