Ở nước ta, sách nói đã, đang được nhiều người biết đến và lựa chọn bên cạnh sách in vì sự tiện lợi. Tuy nhiên, sách nói cũng có những bất cập không phải ai cũng biết.
Tiện ích, dễ tìm
Không như sách in, sách nói là sách được chuyển nội dung sang dạng âm thanh thông qua giọng đọc của con người. Gần đây khi công nghệ phát triển thì văn hóa đọc cũng có sự dịch chuyển. Trong dòng chảy này, sách nói bắt đầu bứt tốc và được đón nhận nhiều hơn vì sự tiện lợi. Nhiều ý kiến cho rằng, sách nói giúp cho chúng ta tận dụng được những khoảng “thời gian chết” hằng ngày như khi di chuyển, dọn dẹp nhà cửa hay nấu ăn. Bất cứ ai đều có thể nghe sách nói và lĩnh hội những kiến thức trong từng trang sách mà không phải ngồi đọc như với sách in.
Hiện nay, để tiếp cận sách nói không khó bởi dòng sách này được đăng tải rộng rãi, thậm chí cho người dùng miễn phí ở các trang mạng trực tuyến. Nhiều kênh, trang mạng trực tuyến đăng tải sách nói có hàng vạn lượt người theo dõi ở nước ta có thể kể đến Kho sách nói, Queen Voice, Gác sách, Cafe sách, AudioBookGood, Hẻm Radio, Radio Saigon... Dường như sách in có những tác phẩm nào trên thị trường thì sách nói cũng có, từ văn chương, giải trí đến kỹ năng sống, khoa học công nghệ. Sách nói có những ưu điểm nhất định và dần mở rộng đến hầu hết mọi độc giả, từ trẻ em, học sinh, sinh viên đến người trung niên, lớn tuổi, người già mắt kém, người không biết chữ... Một trong những ưu điểm của sách nói là dễ tiếp nhận, nhỏ gọn, thuận tiện để nghe mọi lúc mọi nơi. Ngoài giọng đọc truyền cảm, sách nói còn có phần nhạc đệm, tiếng động như tiếng mưa rơi, tiếng gió, sóng biển, tiếng động cơ, tiếng động vật mô tả cho tác phẩm. Nhiều sách còn được “chế tạo” công phu và sống động, người đọc phân vai và diễn xuất tác phẩm như kịch truyền thanh, tạo cho cuốn sách một diện mạo mới so với tác phẩm gốc.
Theo ông Nguyễn Thành Nam, Phó Giám đốc nhà xuất bản (NXB) Trẻ, sách nói đang là thị trường đầy tiềm năng ở Việt Nam vì phù hợp với nhu cầu của thế giới cũng như của bạn đọc trong nước. Đặc biệt, Việt Nam đang là quốc gia có dân số trẻ rất chịu chạy theo xu hướng công nghệ của thế giới. Sách nói thế giới phát triển thì Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Khi độc giả nghe sách nói đã thành thói quen thì lớn lên họ sẽ suy nghĩ và hình thành thói quen đọc sách.
Sách nói cho nghe miễn phí, bán qua mạng ngày càng phổ biến ở nước ta.
Nhiều khoảng tối
Mặc dù có nhiều ưu điểm kể trên nhưng nhiều ý kiến vẫn cho rằng, đọc sách in vẫn là sự lựa chọn hàng đầu vì buộc độc giả phải tiếp nhận một cách chủ động, tự mình bao quát vấn đề. Trong khi đó, sách nói sẽ khiến độc giả tiếp nhận một cách thụ động, lười tưởng tượng, không chắt lọc được nội dung cần đọc. Đặc biệt, tình trạng xâm phạm bản quyền trong sách nói là thực tế đã, đang diễn ra ở nước ta nhưng chưa có “thuốc đặc hiệu” để chữa trị.
Đại diện NXB First New - Trí Việt gần đây cho biết, cuốn sách Hành trình về phương Đông của đơn vị này giữ bản quyền đã bị xâm phạm khi được đăng tải lên các kênh video trực tuyến dưới dạng sách nói. First New - Trí Việt khẳng định Hành trình về phương Đông chưa từng được bán bản quyền cho một trang sách nói nào, vì thế cuốn sách được chuyển sang sách nói và phát hành miễn phí trên các trang mạng là hành vi vi phạm pháp luật. Bên cạnh đó, một số cuốn sách bản quyền Hạt giống tâm hồn, Bí mật của may mắn, Quà tặng diệu kỳ của đơn vị này cũng bị làm lậu nhiều và bán công khai trên mạng ở hình thức sách nói. Ngoài ra, NXB Kim Đồng cũng bị “chôm” các đầu sách như: Hoa dại, Khúc hát vườn trầu, Tìm mẹ được thu âm và đăng tải trên trang các trang mạng xã hội.
Đại diện NXB Phụ nữ cũng từng phải lên tiếng trước công luận vì số lượng đầu sách của đơn vị này bị xâm phạm bản quyền rất nhiều, xuất hiện trên hàng loạt các trang web như 123.org; tailieu.vn; 4slibrary.blogspot.com; sachnoionline.net... Chẳng hạn cuốn 68 ngộ nhận và giác ngộ nuôi con sữa mẹ, Bên kia đường có đứa dở hơi chỉ cần tìm trên mạng sẽ hiện ra nhiều đường dẫn (link) để bạn đọc tải trọn vẹn nội dung của sách hoặc người dùng phải bỏ tiền ra để mua. Chống phá audio book lậu trở nên khó khăn khi những trang web, ứng dụng cho phép nghe trực tuyến hoặc tải vẫn ngang nhiên hoạt động. Ở các trang mạng như khosachnoi, radioplus, sachnoionline... chứa hàng nghìn cuốn sách nói đủ thể loại, song hầu hết đều vi phạm bản quyền.
Trước thực trạng này, các NXB và đơn vị phát hành sách bản quyền rất bức xúc vì những sản phẩm bị “ăn cắp” và người khác sử dụng để thu lợi bất chính. Bởi vậy, ngoài việc trông mong vào ý thức của cá nhân, tổ chức làm sách lậu, các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm soát, có chế tài xử phạt thật mạnh để đảm bảo chất xám và sự sáng tạo của những người làm sách chân chính, bảo vệ quyền lợi những người kinh doanh sách đích thực.