Ngày 8/9, tại Paris (Pháp), Tổ chức UNESCO trao Giải thưởng Quốc tế xóa mù chữ 2016 cho Chương trình Sách hóa nông thôn Việt Nam do anh Nguyễn Quang Thạch (sinh năm 1975, quê Hà Tĩnh) khởi xướng cách đây gần 20 năm, đến nay chương trình đã lan tỏa giúp hàng trăm nghìn người, trong đó có hơn 20 vạn học sinh vùng nông thôn nước ta hết “cơn khát sách”.
Nhắc đến Nguyễn Quang Thạch là công chúng trong và ngoài nước nhớ tới ngay chương trình Sách hóa nông thôn (nay thuộc Trung tâm Hỗ trợ tri thức và phát triển cộng đồng do Nguyễn Quang Thạch làm Giám đốc - PV) và ngược lại. Để có được một giải thưởng lớn do UNESCO trao tặng dịp này, cá nhân Nguyễn Quang Thạch đã đứng trước nhiều khó khăn và thử thách nhưng cuối cùng, chương trình này vẫn lan tỏa mạnh mẽ, tạo được những dấu ấn rõ rệt giúp cộng đồng vùng nông thôn nâng cao tri thức thông qua những thư viện sách không ngừng được mở ra ở Việt Nam.
Từ năm 1997 khi còn là sinh viên, chàng trai gốc Hà Tĩnh tên Nguyễn Quang Thạch đã ấp ủ và lên ý tưởng thực hiện chương trình Sách hóa nông thôn. Quan sát từ cuộc sống và xuất phát bản thân có hoàn cảnh nghèo khó, anh Thạch biết nhiều người ở nông thôn, vùng sâu, vùng xa không phải ai cũng có điều kiện tiếp cận với sách. Đặc biệt với những gia đình nghèo, phải “chạy” cơm hàng ngày thì còn ai quan tâm đến sách. Những suy nghĩ đó cùng truyền thống gia đình coi trọng sự học, sự đọc đã thôi thúc anh Thạch thực hiện việc không ai tin: đưa sách về hết các vùng nông thôn Việt Nam, giúp 15 triệu trẻ em hết “cơn đói sách”. Sau 10 năm ấp ủ, Nguyễn Quang Thạch ban đầu đã dùng tiền tiết kiệm cá nhân rong ruổi khắp các làng quê để thành lập tủ sách dòng họ. Dấu mốc đầu tiên là năm 2008, tủ sách dòng họ Đỗ Xuân ở thôn An Mỹ, xã An Dục, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình do Nguyễn Quang Thạch khởi xướng, vận động được thành lập. Từ đây, mô hình tủ sách dòng họ được nhân rộng ở nhiều nơi khác của tỉnh Thái Bình với hàng ngàn cuốn sách.
Nguyễn Quang Thạch (bên trái) tặng sách cho một em nhỏ khuyết tật ở nông thôn.
Kể từ đó, Sách hóa nông thôn bắt đầu tạo được tiếng vang lớn, đồng thời anh Thạch cũng không bị người đời nhìn với ánh mắt là “kẻ gàn dở” hoặc “ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng”. Ít người biết, Nguyễn Quang Thạch là cử nhân tiếng Anh, đã từng trải qua nhiều vị trí, công việc khác nhau ở cơ quan nhà nước và tổ chức quốc tế. Thậm chí, anh xin nghỉ việc ở Bộ Giao thông Vận tải để chuyên dành tâm sức thực hiện chương trình Sách hóa nông thôn. Tính đến thời điểm hiện tại, với sự chung tay của hơn chục vạn thành viên xã hội là cha mẹ học sinh, thầy cô giáo, người Việt sinh sống ở nước ngoài..., Sách hóa nông thôn đã xây dựng được trên 9.000 tủ sách qua các loại tủ sách gồm: Tủ sách Dòng họ, Tủ sách Phụ huynh, Tủ sách Lớp em, Tủ sách Lớp học, Tủ sách Hậu phương chiến sĩ và Tủ sách Giáo xứ giúp 400.000 người dân nông thôn, trong đó hơn một nửa là các em học sinh được tiếp cận sách. Các tủ sách từ chương trình này hiện đã có mặt ở 27 tỉnh trên cả nước.
Theo anh Thạch, để có được thành công của Sách hóa nông thôn, bản thân anh phải có cách tiếp cận đi từ dân sự đến chính quyền. Thời kỳ đầu, anh Thạch xây dựng các tủ sách dòng họ bằng tiền túi và sự hỗ trợ của một số cá nhân (từ năm 2007 đến 2009). Với những kết quả cùng lợi ích nhìn thấy rõ, anh Thạch đã truyền thông rộng rãi để nhận về sự ủng hộ nhiệt tình củ cộng đồng. “Dân góp tiền mua sách, chính quyền địa phương ủng hộ phương thức xã hội hóa thư viện, mở cửa lớp học để đưa ông thầy sách vào lớp” - Nguyễn Quang Thạch chia sẻ. Bên cạnh đó, Nguyễn Quang Thạch cũng nhập cuộc bằng nhiều cách “khác người” để Sách hóa nông thôn có sức lan tỏa mạnh mẽ hơn nữa.
Điển hình dịp Tết cổ truyền cách đây 6 năm, Nguyễn Quang Thạch đi bộ xuyên Việt từ Hà Nội tới TP. Hồ Chí Minh để vận động mọi người chung tay làm tủ sách cho nông dân. Sau hành trình đi bộ dọc dài đất nước với khoảng 1.800km “không giống ai”, Nguyễn Quang Thạch cho biết, đó là khoảng thời gian vất vả song qua đó giúp anh gặt hái được nhiều kết quả đáng mừng. Từ hành trình đi bộ xuyên Việt, anh Thạch đã tạo nên bộ khung cho hệ thống thư viện dân sự với 5 loại tủ sách đã được nhân rộng ở 27 tỉnh, thành như hiện nay.
Đánh giá về Sách hóa nông thôn Việt Nam của Nguyễn Quang Thạch vừa đoạt Giải thưởng Quốc tế xóa mù chữ 2016, đại diện Tổ chức UNESCO về lĩnh vực giáo dục cho biết, Sách hóa nông thôn Việt Nam đã tập trung xây dựng thư viện ở các vùng nông thôn khó khăn để giúp những người biết chữ rèn luyện khả năng đọc. Hơn nữa, chương trình thành lập được hơn 9.000 thư viện trên khắp các vùng nông thôn của Việt Nam trong 10 năm qua với số tiền quỹ ít ỏi và dựa trên việc quyên góp sách. Chương trình Sách hóa nông thôn Việt Nam đã được Viện Nghiên cứu học tập suốt đời của UNESCO đưa thành mô hình tham khảo để chia sẻ toàn cầu!
Điều khiến người ta khâm phục hơn ở Nguyễn Quang Thạch, đó là anh bị hỏng mắt trái từ 20 năm trước vì chấn thương võng mạc, nay không còn khả năng hồi phục, dạo gần đây anh cũng có dấu hiệu suy giảm sức khỏe. Tuy nhiên, anh Thạch vẫn hướng tới năm 2017 với mục tiêu tất cả các lớp học nông thôn sẽ có tủ sách ước chừng 300.000 tủ. “Tôi sẽ tiếp tục kêu gọi sách cho hàng triệu trẻ em nông thôn Việt Nam. Nếu không đi bộ được nữa, tôi sẽ đi xe lăn xuyên Việt” - Nguyễn Quang Thạch cho biết.