Nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng có ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe con người, trong đó có sức khỏe tâm thần. Dưới đây là một số rối loạn tâm thần có liên quan đến mùa trong năm.
Trầm cảm
Trầm cảm là một bệnh tâm thần rất phổ biến, chiếm tỷ lệ 10-15% dân số (tính trong suốt cuộc đời). Số bệnh nhân nữ nhiều gấp 2 - 3 lần số bệnh nhân nam. Trầm cảm được đặc trưng bởi các triệu chứng sau: khí sắc giảm (nét mặt đơn điệu, ít biểu hiện cảm xúc, các nếp nhăn mờ đi); mất hầu hết các hứng thú và sở thích (bệnh nhân hầu như không còn mối quan tâm, thích thú nào nữa); mệt mỏi, mất năng lượng (nhất là về buổi sáng); chán ăn, ăn mất ngon, sút cân (bệnh nhân không có cảm giác thèm ăn nên ăn ít); cho rằng mình kém cỏi, vô dụng, tự ti; bi quan, chán nản; chú ý kém, trí nhớ kém; lo lắng vô cớ; ý nghĩ về cái chết (cho rằng mất ngủ và mệt mỏi thế này thì chết mất), ý định tự sát hoặc có hành vi tự sát.
Nếu bạn có 5 triệu chứng trở lên, kéo dài trong thời gian trên 2 tuần thì có thể bạn đã bị trầm cảm. Bạn nên đi khám bác sĩ tâm thần để được tư vấn và hướng dẫn điều trị.
 Não của người bình thường (trái) và não của bệnh nhân trầm cảm (phải). |
Bệnh trầm cảm xuất hiện thành từng cơn, mỗi cơn kéo dài trung bình khoảng 9 tháng rồi tự hết. Sau một thời gian, bệnh này lại tái phát với các triệu chứng như trên. Người ta nhận thấy, bệnh trầm cảm thường nặng thêm vào mùa hè hoặc lúc giao mùa, nhẹ đi vào mùa đông và khi thời tiết ổn định. Điều này được giải thích là do các yếu tố vật lý như nhiệt độ, độ ẩm không khí, tia tử ngoại... đã tác động lên thần kinh trung ương của bệnh nhân, khiến bệnh bị thay đổi về cường độ. Khi đó, bệnh nhân sẽ tự nhận thấy các triệu chứng của mình tăng lên về cường độ và nhiều thêm về số lượng triệu chứng. Họ sẽ thấy mình ít ngủ hơn, sáng dậy thấy mệt hơn, uể oải, chán ăn tăng thêm, cảm giác buồn rầu, chán nản, bi quan tăng lên rõ rệt. Sự thay đổi này diễn ra trên bệnh nhân trầm cảm không được điều trị hoặc đang được điều trị.
Bác sĩ điều trị cần hỏi bệnh nhân về sự thay đổi của các triệu chứng dưới ảnh hưởng của yếu tố mùa để tư vấn và điều chỉnh thuốc cho kịp thời. Lời khuyên đơn giản và có ích nhất cho bệnh nhân là: luôn đội mũ, nón khi đi ra ngoài trời (dù trời không mưa, không nắng); tăng liều thuốc chống trầm cảm trong thời gian mùa hè và lúc giao mùa (hè sang thu).
Khí sắc chu kỳ
Với người bị khí sắc chu kỳ, các triệu chứng diễn ra nhẹ hơn nhiều so với trầm cảm, nhưng yếu tố mùa thì rất rõ. Bệnh nhân có các giai đoạn tăng khí sắc, vui vẻ, lạc quan, yêu đời, tràn trề sinh lực, suy nghĩ mạch lạc và nhanh, khả năng lao động và sáng tạo tăng. Giai đoạn này kéo dài vài tháng rồi trở về bình thường. Sau vài tháng bình thường, bệnh nhân lại có giai đoạn khí sắc giảm với các biểu hiện buồn rầu vô cớ, mệt mỏi, uể oải, chán ăn, ít ngủ, bi quan, chán nản, chú ý và trí nhớ kém, khả năng lao động và sáng tạo giảm rõ rệt. Giai đoạn giảm khí sắc sẽ kéo dài vài tháng rồi lại quay về bình thường. Chu kỳ này cứ lặp đi, lặp lại hàng năm.
 Thời tiết u ám làm bệnh trầm cảm nặng thêm. |
Ở bệnh nhân khí sắc chu kỳ, giai đoạn tăng khí sắc thường diễn ra vào mùa đông - xuân, còn giai đoạn giảm khí sắc thường xuất hiện vào mùa hè - thu. Như vậy, chúng ta sẽ thấy ở bệnh nhân có hai mặt rõ rệt ở hai mùa khác nhau. Họ vui vẻ, lạc quan, yêu đời, làm việc hăng say vào mùa xuân và bi quan, chán nản, mệt mỏi, lao động kém... vào mùa hè. Nếu bạn có hiện tượng như thế xảy ra liên tiếp trong 2 năm thì nên đi khám bác sĩ tâm thần để được tư vấn và hướng dẫn điều trị.
Các bệnh nhân khí sắc chu kỳ thường được điều trị bằng thuốc chỉnh khí sắc. Các bệnh nhân này cần uống thuốc suốt đời để bệnh không tái phát. Họ sẽ không bị các giai đoạn khí sắc giảm, tăng nữa.
TS. Bùi Quang Huy
(Chủ nhiệm Khoa Tâm thần, Bệnh viện 103)