Rối loạn mỡ máu có nghĩa là lượng mỡ trong máu không ổn định, tăng cao hoặc thấp. Đáng lo ngại nhất là mỡ máu tăng cao liên tục trong thời gian dài.
Một số nguyên nhân
Thành phần chính của mỡ máu là cholesterol, triglycerit, lipoprotein, apoprotein, axít béo tự do và phospholipide có hệ số nhất định ở người bình thường. Trong các thành phần này,cholesterol, lipoprotein, apoprotein và triglycerit đóng một vai trò hết sức quan trọng và cholesterol và triglycerít là đáng lưu ý nhất. Cholesterol là một chất mềm, bóng như chất sáp, chủ yếu do gan tạo ra từ các chất béo bão hòa. Mỗi ngày có khoảng 1g cholesterol được tạo ra và hòa cùng trong dòng máu đi khắp cơ thể. Ngoài ra, một phần nhỏ cholesterol cũng được hấp thu từ các loại thức ăn (sữa, lòng đỏ trứng, mỡ động vật, não, lòng động vật, tôm…). Triglycerit được tạo ra khi các axít béo sau khi hấp thu qua gan, được gan chuyển hóa thành cholesterol, lượng axít béo tự do không được gan chuyển hóa sẽ dư thừa và trở thành triglycerit. Thành phần lipoprotein được hình thành tại gan do triglycerit kết hợp với apoprotein (apoprotein do gan tạo ra). Lipoprotein gồm hai dạng: lipoprotein có tỉ trọng thấp (LDL-c: Low density lipoprrotein - cholesterol) và còn có cả dạng rất thấp (VLDL - c) và lipoprotein tỉ trọng cao (HDL - c: Hight density lipoprotein - cholesterol). Loại LDL - c và VLDL - c là 2 loại cholesterol xấu và rất xấu vì chúng có khả làm xơ vữa động mạch nhất là động vành tim và động mạh não. Ngược lại, loại HDL - c là loại cholesterol tốt vì chúng có khả năng đưa cholesterol ra khỏi thành động mạch, trở về gan rồi đào thải chúng ra khỏi cơ thể.
Mỡ máu cao có nghĩa là các thành phần cholesterol toàn phần, cholesterol thấp (LDL-C), rất thấp (VLDL-C) tăng cao so với chỉ số bình thường. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến bệnh mỡ máu cao, đặc biệt là chế độ dinh dưỡng (ăn quá nhiều, lặp lại nhiều lần các loại thịt đỏ như: thịt chó, thịt bò hoặc ăn nhiều phủ tạng động vật, tiết canh, tôm, uống nhiều rượu bia…), hoặc do chế độ sinh hoạt hoạt không hợp lý (ít hoặc lười vận động), và có thể có yếu tố di truyền, yếu tố gia đình, hoặc do lão hóa (các cơ quan trong cơ thể bị lão hóa bởi thời gian, trong có các bộ phận như gan, mật).
Những biến chứng khó lường
Mỡ máu cao là một loại bệnh không gây tử vong ngay trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, nếu mỡ máu cao kéo dài sẽ gây nên nhiều biến chứng, thậm chí biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là biến chứng về hệ tim mạch, nếu không phát hiện sớm, điều trị và dự phòng tốt.
Bởi vì, mỡ máu cao sẽ lắng đọng vào trong lòng mạch máu (động mạch), tạo ra các mảng xơ vữa làm hẹp lòng động mạch cản trở sự lưu thông hoặc tắc nghẽn mạch máu, đặc biệt là mạch máu nuôi tim (động mạch vành), mạch máu nuôi não (mạch máu não). Nếu mảng xơ vữa dày sẽ làm tắc mạch máu hoặc làm vỡ mạch máu. Nếu mảng xơ vữa bị bong ra đi theo dòng máu đến cơ quan nào mạch máu nhỏ sẽ gây tắc mạch máu (nhồi máu cơ tim, nhồi máu não) gây nên các tai biến, nếu không kịp thời cấp cứu có thể tử vong hoặc nếu qua khỏi cơn nguy kịch (tai biến mạch máu não) sẽ để lại di chứng nặng nề (liệt, rối loạn tâm thần…).
Ngoài ra, mỡ máu cao còn có thể gây tắc mạch ở ruột gây hoại tử ruột, ở chi gây tắc mạch máu chi hoặc gây viêm tụy, bệnh lý đái tháo đường týp 2, tê chân, bệnh gan nhiễm mỡ...
Phòng rối loạn mỡ máu
Mảng xơ vữa bị bong ra đi theo dòng máu có thể làm tắc mạch máu nhỏ
Mỡ máu cao, nếu phát hiện sớm, đa số các trường hợp chỉ cần điều chỉnh chế độ ăn, sinh hoạt điều độ là tỉ lệ mỡ trong máu gần như trở lại bình thường. Trường hợp không đáp ứng được phải dùng thuốc, điều chỉnh chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt cho hợp lý. Vì vậy, để hạn chế mỡ máu cao, người cao tuổi cần có chế độ ăn uống và sinh hoạt hợp lý, nên hạn chế ăn các loại thức ăn có chứa các chất béo và cholesterol như: bơ, sữa toàn phần, thịt xông khói, dầu dừa, dầu quả cây cọ, các phủ tạng động vật, da gà, da vịt, da ngỗng. Hạn chế dùng các loại thực phẩm có chứa trans fat (các loại chiên rán, nhất là chiên rán với loại dầu, mỡ đã sử dụng nhiều lần như quẩy, thịt rán, mì ăn liền). Hạn chế ăn các loại thịt đỏ (thịt chó, trâu, bò, dê), tôm, tiết canh. Với người bị béo phì nên có chế độ giảm béo. Nên giảm béo một cách từ từ, không nóng vội, không dùng các loại dược phẩm, thuốc nam, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, chưa được phép của nhà chức trách. Hạn chế hoặc bỏ rượu, bia khi đã tăng mỡ máu.
Bên cạnh chế độ dinh dưỡng hợp lý NCT cần vận động cơ thể thường xuyên và đúng bài bản. Muốn giảm béo, thông dụng là tăng cường vận động như: tập thể dục buổi sáng, chơi các môn thể thao nhẹ hoặc đi bộ. Đi bộ nên thực hiện khoảng 60 phút hàng ngày, chia làm 3 - 4 lần, mỗi lần từ 15 - 20 phút, không nên đi bộ một lúc 60 phút, không đi bộ vào lúc trời nắng hoặc mưa, lạnh. Nên đi bộ quanh bờ hồ, đường mát mẻ không có xe ô tô, xe máy đi qua là tốt nhất. Ngoài ra, người cao tuổi cần đi khám bệnh định kỳ để biết được tình trạng mỡ máu của mình, trên cơ sở đó sẽ được bác sĩ khám bệnh điều chỉnh liều lượng sử dụng thuốc giảm mỡ máu hợp lý.
Lời khuyên của thầy thuốc
Với người bị béo phì nên có chế độ giảm béo. Nên giảm béo một cách từ từ, không nóng vội, không dùng các loại dược phẩm, thuốc nam, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, chưa được phép của nhà chức trách. Hạn chế hoặc bỏ rượu, bia khi đã tăng mỡ máu.
PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU
