1. Rối loạn lưỡng cực là gì?
Rối loạn lưỡng cực là một bệnh rối loạn tâm thần được đánh dấu bằng những thay đổi thất thường về cảm xúc hành vi khi trong giai đoạn bệnh hưng cảm hay trẩm cảm. Người bệnh có thể rơi vào tình trạng quá kích thích, tăng động, loạn thần các hoang tưởng không phù hợp thực tế nhưng có khi lại rơi vào trạng thái trầm cảm.
Rối loạn lưỡng cực còn được gọi là rối loạn hưng - trầm cảm. Tâm lý bất ổn, tâm trạng lên - xuống bất thường có thể xuất hiện vài lần trong năm, hoặc vài lần trong tuần. Người mắc bệnh sẽ gặp khó khăn làm việc, duy trì mối quan hệ.
Rối loạn lưỡng cực có đặc điểm là những cơn hay các giai đoạn bệnh lần lượt thay thế nhau theo chu kỳ dưới hình thức cơn hưng cảm hoặc trầm cảm. Rối loạn gây ra những thay đổi bất thường về tâm trạng, năng lượng, mức độ hoạt động và khả năng thực hiện các công việc hàng ngày.
Rối loạn lưỡng cực là hai trạng thái tâm lý khác nhau khiến bệnh nhân phấn khích hoặc chán nản quá mức.
Các loại rối loạn lưỡng cực
- Rối loạn cảm xúc lưỡng cực I: Rối loạn cảm xúc lưỡng cực I được xác định khi có đặc điểm những cơn hưng cảm hoặc xen kẽ cơn trầm cảm.
- Rối loạn cảm xúc lưỡng cực II: Những người bị rối loạn cảm xúc lưỡng cực II có đặc điểm những cơn trầm cảm xen kẽ hưng cảm nhẹ.
- Rối loạn lưỡng cực III: Có đặc điểm những cơn trầm cảm tái diễn chuyển sang cơn hưng cảm khi sử dụng thuốc. Ngoài ra tiền sử gia đình có rối loạn lưỡng cực.
- Rối loạn lưỡng cực chu kỳ nhanh có đặc điểm xảy ra ít nhất 4 cơn trong vòng một năm.
- Rối loạn lưỡng cực có nét loạn thần: có kèm theo các triệu chứng của loạn thần (rối loạn tri giác, rối loạn tư duy….)
- Rối loạn lưỡng cực với biểu hiện không điển hình (Atypical features) với các triệu chứng ăn nhiều ngủ nhiều, khởi phát bệnh sớm, tuổi trẻ, chậm tâm thần vận động, kèm theo rối loạn tâm lý khác.
2. Triệu chứng rối loạn lưỡng cực
Dấu hiệu nhận biết của bệnh rối loạn lưỡng cực được các chuyên gia đánh giá có phần tương đồng với nhiều căn bệnh tâm lý khác. Do đó, các triệu chứng để phân biệt rối loạn lưỡng cực giai đoạn hưng cảm hay trầm cảm rất quan trọng trong quá trình đánh giá tình trạng bệnh cũng như đưa ra các phác đồ điều trị phù hợp.
Đặc biệt, giai đoạn trầm cảm của rối loạn lưỡng cực là rất cần thiết vì nó liên quan rất nhiều quá trình tâm lý cảm xúc hành vi các ý tưởng tự ti, buộc tội bản thân, thậm chí các rối loạn ý tưởng hành vi tự sát.
2.1 Triệu chứng giai đoạn hưng cảm
Bệnh nhân có thể cảm thấy phấn khích, bốc đồng, hưng phấn và tràn đầy năng lượng. Khi đó người bệnh sẽ có thay đổi như:
- Suy nghĩ lạc quan, đơn giản, quyết định liều lĩnh tiêu pha hoang phí, đôi lúc cho mình là người tài giỏi xuất chúng.
- Người bệnh cảm thấy vui vẻ, tràn đầy sinh lực, rất thoải mái, sức khỏe hoàn hảo vô cùng, không cảm thấy mệt mỏi, dường như mọi sự đều tốt đẹp, vui vẻ. Người bệnh thường đánh giá cao, cảm thấy như mình có tài năng, có thể vượt mọi khó khăn, đưa ra nhiều chương trình, kế hoạch ngoài khả năng của mình nhưng luôn tin tưởng vào thành công của mình.
Bác sĩ Bệnh viện Sức khỏe Tâm thần Hà Tĩnh thăm khám cho bệnh nhân.
- Về mặt cảm xúc, có sự gia tăng cảm xúc, trêu chọc những người xung quanh mà không để ý hoàn cảnh xung quanh, cảm xúc dễ bị tác động, đang vui vẻ họ có thể trở nên giận dữ, kích động nhất thời do nguyên nhân bên ngoài không đáng kể (thông thường, những nguyên nhân như vậy không làm họ kích động đến vậy).
- Nhịp độ tư duy tăng thể hiện qua sự xuất hiện liên tục và nhanh chóng các ý tưởng. Người bệnh nói nhiều, nói liên tục, nói đến khàn tiếng. Các câu nói thường không hoàn chỉnh vì thiếu sự tập trung, đôi lúc nói không thành câu thể hiện sự xuất hiện nhanh chóng của những ý tưởng đến nỗi họ không bắt kịp.
- Chiều hướng gia tăng hoạt động, kết hợp với tự đánh giá cao và khả năng phê phán giảm khiến người bệnh tham dự vào những việc làm với nhiều nguy cơ hậu quả nghiêm trọng như đầu tư vào lĩnh vực mình không biết, tiêu xài tiền bạc vào những vật không cần thiết.
- Người bệnh có thể gia tăng tình dục, tăng khẩu vị, ăn nhiều, không cảm thấy buồn ngủ.
2.2 Triệu chứng giai đoạn trầm cảm
Ngược lại với giai đoạn hưng cảm, ở giai đoạn trầm cảm, người mắc rối loạn lưỡng cực sẽ có suy nghĩ, cảm xúc tiêu cực.
- Người bệnh cảm thấy buồn vô cớ, không điều gì làm cho họ khuây khỏa hoặc vui lên được
- Người bệnh thường đánh giá thấp bản thân, cảm giác có lỗi
- Cách nhìn về quá khứ, hiện tại, tương lai mang màu sắc ảm đạm
- Buồn rầu, không tin vào khả năng lành bệnh
- Cảm giác đau khổ vì tội lỗi, nỗi buồn không giải quyết được, cảm giác bế tắc không lối thoát thường làm người bệnh có ý tưởng tự sát.
- Mất năng lượng, mất nhiệt huyết trong công việc, cơ thể suy nhược
- Thay đổi chế độ ăn uống, chán ăn, khẩu vị giảm, có lúc bỏ ăn
- Thay đổi giấc ngủ, khó vào giấc ngủ, ngủ hay bị thức giấc
- Quá trình liên tưởng chậm chạp, người bệnh suy nghĩ lâu, trả lời chậm chạp, giảm khả năng tập trung chú ý
- Hoạt động tình dục giảm, ở nữ có thể đi kèm kinh nguyệt không đều hoặc mất kinh.
Đàn ông và phụ nữ được chẩn đoán mắc chứng rối loạn lưỡng cực với số lượng ngang nhau. Tuy nhiên, các triệu chứng chính của rối loạn có thể khác nhau giữa hai giới tính. Nam có thể có nhiều cơn hưng cảm trong khi nữ có thể có nhiều cơn trầm cảm. Nam giới bị rối loạn lưỡng cực trong giai đoạn hưng cảm có thể tăng lạm dụng chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá, ma túy…
Nam giới bị rối loạn lưỡng cực ít khi tự mình đi khám bệnh hơn phụ nữ. Do đó, tỷ lệ nam tử vong bằng tự tử cao hơn phụ nữ.
3. Nguyên nhân gây rối loạn lưỡng cực
Rối loạn lưỡng cực là một rối loạn sức khỏe tâm thần phổ biến, nhưng đến nay căn bệnh còn là một bí ẩn đối với các bác sĩ và nhà nghiên cứu. Giới nghiên cứu y học vẫn chưa xác định rõ nguyên nhân khiến một số người rơi vào rối loạn lưỡng cực.
Rối loạn lưỡng cực còn được gọi là rối loạn hưng trầm cảm với đặc trưng là sự chuyển đổi bất thường giữa hai trạng thái buồn bã và hưng phấn.
Các nguyên nhân có thể gây ra rối loạn lưỡng cực bao gồm:
Di truyền học và sinh lý học
Nguy cơ thường cao nhất đối với người thân của những cá nhân mắc phải Rối loạn lưỡng cực loại II.
Có thể có các yếu tố di truyền ảnh hưởng đến độ tuổi khởi phát của các Rối loạn lưỡng cực.
Có một số nghiên cứu cho thấy rằng sự mất cân bằng trong chất dẫn truyền thần kinh hoặc hormone ảnh hưởng đến não có thể đóng một vai trò nào đó trong việc gây rối loạn.
Yếu tố môi trường
Yếu tố biến cố đời sống và môi trường thường khởi đầu cho cơn rối loạn khí sắc đầu tiên. Người ta cho rằng stress đi kèm với cơn rối loạn đầu tiên đã gây ra những biến đổi lâu dài hoạt động não bộ, ảnh hưởng đến chất dẫn truyền thần kinh, cũng như giảm tế bào thần kinh.
4. Bệnh rối loạn lưỡng cực có lây nhiễm không?
Rối loạn lưỡng cực không phải là bệnh lây nhiễm nên không thể lây.
5. Phương pháp điều trị rối loạn cảm xúc lưỡng cực
Hiện nay bác sĩ áp dụng nhiều phương pháp để điều trị rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Trong đó phổ biến nhất là điều chỉnh khí sắc, chống loạn thần, chống trầm cảm và kết hợp liệu pháp tâm lý nhận thức hành vi.
Có nhiều thuốc được dùng để điều trị rối loạn lưỡng cực nhưng nhìn chung được xếp vào 3 nhóm chính:
- Thuốc điều chỉnh khí sắc
- Thuốc chống loạn thần
- Thuốc chống trầm cảm
Liệu pháp tâm lý: Phương pháp được thực hiện theo cá nhân hóa người bệnh. Bác sĩ có thể chọn đơn trị liệu hay đa trị liệu dựa trên đặc tính của từng bệnh nhân cụ thể. Từ đó giúp phát huy tối đa hiệu quả chữa bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.
Liệu pháp tâm lý phối hợp với điều trị thuốc và duy trì thời gian điều trị phù hợp, nhằm giúp bệnh nhân hiểu thêm về bệnh và bản thân mình, điều chỉnh hành vi và cảm xúc, qua đó làm thay đổi nhạn thức hành vi của bệnh nhân.
6. Các phòng bệnh rối loạn lưỡng cực
Khó có thể phòng ngừa rối loạn tâm lý, nhưng bạn có thể tự giúp mình gia tăng nguồn sức mạnh bản thân khi đối diện với thử thách cuộc sống.
- Có chế độ ăn uống khoa học, đủ chất dinh dưỡng
- Tập thể dục đều đặn để cải thiện tâm trạng và sức khỏe
- Có các mối quan hệ lành mạnh
- Tăng cường tiếp xúc, trò chuyện với mọi người, tham gia hoạt động xã hội hoạt động tập thể, đi du lịch
- Ngủ đủ giấc và không lạm dụng chất kích thích
