LTS: Thời gian vừa qua, tại xã Ba Điền, huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi đã có 172 trường hợp mắc bệnh viêm da bàn tay, bàn chân, trong đó có 8 bệnh nhân tử vong tại cơ sở y tế và 11 bệnh nhân chết tại nhà. Sau những chuyến công tác, nghiên cứu nghiêm túc, cẩn trọng, ngày 24/4, các chuyên gia bước đầu xác định 14/26 mẫu bệnh phẩm của bệnh nhân viêm da bàn tay, bàn chân có dương tính với Rickettsia. Vậy Rickettsia có ở đâu và biểu hiện bệnh như thế nào, lan truyền ra sao, phòng ngừa cách gì? Báo Sức khỏe&Đời sống xin cung cấp thông tin chi tiết về một số loại bệnh do Rickettsia gây ra.
Rickettsia tsutsugamushi gây bệnh sốt mò
Rickettsia tsutsugamushi còn gọi là Rickettsia orientalis gây bệnh sốt mò, còn có các tên gọi khác như bệnh sốt phát ban bụi rậm, bệnh ngứa ngáy bụi rậm vì những vết đốt máu của ấu trùng mò gây ngứa ngáy dữ dội, da bị kích thích và nổi mẩn ngứa. Tổn thương do bị mò đốt thường thấy ở mắt cá chân, thắt lưng, chỗ quần áo bó sát vào da...; nơi bị đốt da hơi sưng và đỏ. Ở giữa điểm đỏ là vị trí của ấu trùng. Vì ấu trùng mò không nhìn thấy bằng mắt thường nên hầu hết mọi người đều không thấy được sự có mặt của chúng cho đến khi thấy xuất hiện có vết đốt.
 Rickettsia mooseri trong tế bào. |
Bệnh do Rickettsia tsutsugamushi gây nên sốt cấp tính, đau đầu dữ dội và nổi hạch. Ở chỗ mò đốt, lúc đầu có một tổn thương gồm một vết loét có đóng vảy trên da rất điển hình, sau đó bắt đầu sốt. Tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, tỷ lệ tử vong của bệnh sốt mò có thể chiếm khoảng từ 1 - 60%.
Bệnh sốt mò hay sốt phát ban bụi rậm thường xảy ra khá phổ biến ở các vùng miền quê xa xôi hẻo lánh, đời sống kinh tế còn thấp tại một số nước châu Á và châu Úc. Bệnh hay gặp ở những người có hoạt động kiểm tra hoặc làm việc trong các vùng bị nhiễm mò như bụi rậm, bãi đất, rừng phát quang, rừng trồng lại; các khu định cư mới và những vùng sa mạc hoang hóa mới được tưới nước.
Rickettsia prowazekii gây bệnh sốt phát ban do chấy, rận
Rickettsia prowazekii là một loại ký sinh trong cơ thể chấy rận, gây bệnh sốt phát ban cho người do chấy, rận cắn. Khi chấy rận cắn, phân của chúng có Rickettsia nhiễm vào các vết cắn ngứa làm cho người bị mắc bệnh. Khi thời tiết khô, phân của chấy, rận có thể vào cơ thể người qua đường hô hấp. Sau khi khỏi bệnh, Rickettsia prowazekii có thể sống sót trong tổ chức bạch huyết của người bệnh. Vì vậy bệnh có thể tái phát sau nhiều năm mà bệnh nhân không hề tiếp xúc với chấy, rận.
Biểu hiện: mệt mỏi, ho, đau đầu, đau lưng, đau khớp và đau ngực, sau đó đột ngột sốt cao, nhiệt độ luôn khoảng 40oC, mạch nhiệt phân li, rét run, mệt lả rồi tiến triển tới mê sảng và trạng thái sững sờ, đau đầu nhiều và sốt kéo dài. Có thể gặp viêm kết mạc, nghe kém do tổn thương dây thần kinh số VIII, mặt ửng đỏ, ran ở đáy phổi và thường có lách to.
Triệu chứng phát ban: đầu tiên xuất hiện ban dát ở nách, sau đó mọc ở thân mình rồi chân tay nhưng không có ở cổ, mặt, lòng bàn tay, gan bàn chân. Nếu bệnh nặng, ban trở thành xuất huyết, tụt huyết áp, suy thận, bệnh nhân rơi vào trạng thái sững sờ và mê sảng. Trường hợp tự khỏi, triệu chứng bắt đầu giảm từ ngày 13-16 sau khi khởi phát với biểu hiện giảm sốt nhanh. Các biến chứng có thể gặp là bội nhiễm, viêm phổi, viêm phế quản, huyết khối, viêm mạch với tắc mạch lớn, hoại tử, suy tuần hoàn, viêm cơ tim, viêm não có thể gây tử vong.
Rickettsia mooseri gây sốt phát ban chuột (do bọ chét truyền)
 Rickettsia burnetii xâm nhập qua da. |
Điều trị bệnh do Rickettsia
Tùy bệnh mà có cách phòng và trị cụ thể
Do Rickettsia tsutsugamushi: Điều trị bệnh sốt mò khá đơn giản bằng cách sử dụng loại kháng sinh thông thường như tetracyclin hoặc dẫn xuất của nó như doxycyclin... Phòng ngừa mò đốt bằng cách tránh tiếp xúc với mò. Đối với ấu trùng mò, có thể phòng chống bằng phương pháp phun tồn lưu hóa chất diệt côn trùng ở trong rừng hoặc vùng cây bụi mặc dù khá tốn kém. Biện pháp phòng bệnh có hiệu quả nhất là tránh tiếp xúc ở những vùng đất có mò hoạt động và dùng hóa chất xua côn trùng bôi vào da và quần áo. Những chỗ hở của quần áo có thể bôi hóa chất xua bằng tay hoặc bằng bình xịt. Các chất benzyl benzoat, dimethyl phtalat, deet, dimethyl carmabat và ethyl hexanediol có tác dụng xua rất tốt.
Do Rickettsia mooseri: Điều trị bệnh giống như điều trị sốt phát ban do chấy rận. Phòng bệnh diệt chuột, diệt bọ chét bằng thuốc diệt côn trùng, chống bọ chét đốt.
BS. Nguyễn Văn Việt