ThS.BS Đỗ Hữu Thủy, Phó Trưởng phòng Dự phòng lây nhiễm HIV, Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) cho biết, khoảng 15 năm trước, các nguồn viện trợ quốc tế chiếm đến hơn 80% tổng ngân sách chi cho các hoạt động phòng chống dịch HIV/AIDS. Tuy nhiên, đến nay con số này chỉ chiếm chưa tới 50% và tiếp tục bị cắt giảm. Khi nguồn tài trợ quốc tế bị cắt giảm, sẽ ảnh hưởng nhiều đến các hoạt động này.
ThS.BS Đỗ Hữu Thủy, Phó trưởng Phòng Dự phòng lây nhiễm HIV, Cục Phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế).
Để huy động các tổ chức xã hội tham gia bền vững vào công tác phòng, chống HIV/AIDS, rất cần có nguồn ngân sách trong nước hỗ trợ. Tuy nhiên, theo ThS.BS Đỗ Hữu Thủy, việc sử dụng ngân sách nhà nước để hợp đồng với các tổ chức xã hội tham gia phòng chống HIV/AIDS đang gặp một số rào cản về mặt pháp lý. Cụ thể:
- Thứ nhất, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định 1387/QĐ-TTg phê duyệt các danh mục dịch vụ y tế, dân số nhưng hầu hết các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS không nằm trong danh mục này nên không sử dụng tiền ngân sách để ký hợp đồng được.
- Thứ 2, Nghị định 32/2019/NĐ-CP của Chính phủ hướng dẫn việc giao nhiệm vụ hay đặt hàng chỉ thực hiện với các đơn vị sự nghiệp công lập. Trong khi các tổ chức xã hội không phải đơn vị sự nghiệp công lập nên không áp dụng được Nghị định 32 này.
- Thứ 3, đến nay chưa có cơ quan nào ban hành định mức kinh tế kỹ thuật cũng như khung giá dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS. Vì thế, chưa có cơ sở để thực hiện việc ký kết hợp đồng với các tổ chức xã hội để họ cung cấp các dịch vụ phòng chống HIV/AIDS bằng nguồn ngân sách nhà nước.
Việc thực hiện hợp đồng với các tổ chức xã hội cung cấp dịch vụ qua hình thức đặt hàng hay đấu thầu cung cấp dịch vụ các địa phương cũng gặp không ít khó khăn.
BSCKII Nguyễn Quốc Đạt, Trưởng khoa Phòng chống HIV, CDC Tiền Giang cho biết, điều vướng mắc lớn với chúng tôi là về thủ tục đấu thầu để thực hiện mô hình này. Theo quy định, phải có ít nhất 3 đơn vị tham gia đấu thầu trong khi nhiều địa phương chỉ có 1 doanh nghiệp trên địa bàn tham gia. Tại Tiền Giang mới chỉ có 2 doanh nghiệp tham gia hoạt động phòng chống HIV/AIDS là Niềm tin Sông Tiền và Bầu trời xanh.
BSCKII Nguyễn Quốc Đạt, Trưởng khoa Phòng chống HIV, CDC Tiền Giang.
Trong đó, mới chỉ có doanh nghiệp Niềm tin Sông Tiền tham gia cung cấp dịch vụ phòng chống HIV/AIDS theo đề án thí điểm hợp đồng xã hội từ tháng 10/2022. Doanh nghiệp Bầu trời xanh hiện nay chưa tham gia hình thức hợp đồng xã hội vì doanh nghiệp này có trụ sở ở TP. Hồ Chí Minh và hoạt động chủ yếu tại đó.
Theo BS. Nguyễn Quốc Đạt, mô hình hợp đồng xã hội trong phòng chống HIV/AIDS mang lại nhiều hiệu quả. Tuy nhiên, hợp đồng xã hội trong phòng chống HIV/AIDS vẫn đang ở giai đoạn thí điểm nên cần có văn bản chính thức từ các cấp trên để địa phương có căn cứ xây dựng kinh phí hoạt động.
Về phía các tổ chức dựa vào cộng đồng cũng đang phải đối mặt với một số rào cản về mặt pháp lý trong việc tiếp cận mô hình hợp đồng xã hội. Anh Nguyễn Trọng Hùng, Trưởng nhóm Cao nguyên xanh Sơn La (chuyên hỗ trợ các bạn trong cộng đồng LGBT, can thiệp HIV) cho biết, quy mô của nhóm ngày càng lớn nhưng nhóm không có bất cứ giấy tờ pháp lý nào và điều này đang gây ra một số khó khăn trong quá trình hoạt động.
"Nguồn kinh phí hoạt động của nhóm hiện lấy từ các tổ chức phi chính phủ tài trợ cho tỉnh. Khi các dự án rút dần, nhóm cũng không có kinh phí hoạt động. Thiệt thòi lớn nhất là các bạn trong cộng đồng vì các bạn sẽ không được hưởng các dịch vụ y tế, quyền lợi mà các bạn đang có", anh Hùng nói.
Bên cạnh đó, BS Đoàn Ngọc Hùng, Giám đốc Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Điện Biên cũng cho biết, trên địa bàn tỉnh Điện Biên, các tổ chức nhỏ lẻ, không có tư cách pháp nhân. Vì thế, năng lực, chuyên môn, kỹ năng của nhóm cộng đồng trong việc tham gia triển khai các hoạt động trong can thiệp phòng chống HIV/AIDS cũng có những hạn chế.
Chương trình thí điểm mô hình hợp đồng xã hội đã cho thấy những bước tiến quan trọng của Việt Nam hướng đến kiểm soát dịch HIV/AIDS vào 2030. Nó cũng là một tiền đề quan trọng trong việc chuyển dịch từ nguồn hỗ trợ quốc tế sang nguồn ngân sách nhà nước trong những năm tới.
Tuy nhiên, việc thực hiện mô hình này vẫn còn những vướng mắc ban đầu, cần sự chung tay của các Bộ, ban ngành, các tổ chức quốc tế và doanh nghiệp xã hội.
Một tổ chức xã hội ở Đồng Nai cung cấp dịch vụ phòng chống HIV/AIDS cho khách hàng.
Được biết, Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã phối hợp với PEPFAR, USAID, USCDC, và UNAIDS xây dựng và trình Bộ Y tế "Đề án thí điểm mua sắm dịch vụ phòng chống HIV/AIDS với các tổ chức xã hội" hay còn được gọi là HĐXH. Ngày 29/11/2021, Bộ Y tế đã phê duyệt đề án này, thực hiện từ năm 2022 đến năm 2024.
Đề án thí điểm mua sắm dịch vụ phòng chống HIV/AIDS đang thực hiện tại 9 tỉnh, thành phố là: Nghệ An, Tây Ninh, Đồng Nai, Tiền Giang, Cần Thơ, Kiên Giang, Bình Dương, Hải Phòng và Điện Biên. Cục PC HIV/AIDS - Bộ Y tế cùng các đối tác quốc tế và các chuyên gia đã xây dựng hướng dẫn triển khai tại các địa phương bao gồm các gói dịch phòng chống HIV/AIDS, định mức kỹ thuật, khung giá dịch vụ để địa phương lập dự toán kinh phí, thống nhất cách chi trả phù hợp và ký hợp đồng với các tổ chức xã hội. Do chưa thể sử dụng ngân sách Nhà nước để thực hiện hợp đồng, Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã được các tổ chức quốc tế hỗ trợ thí điểm theo định hướng ngân sách Nhà nước.
Các tỉnh có thể lựa chọn một hoặc một số trong 4 gói dịch vụ được đề xuất: Gói 1 là cấp phát vật phẩm giảm hại. Gói 2 là tiếp cận, xét nghiệm sàng lọc HIV tại cộng đồng và chuyển gửi các ca nghi ngờ nhiễm HIV tới cơ sở y tế làm xét nghiệm khẳng định. Gói 3 chuyển gửi ca HIV dương tính vào điều trị ARV, Gói 4 chuyển gửi ca âm tính vào điều trị PrEP, riêng gói 3 và 4 cũng bao gồm hỗ trợ tuân thủ điều trị ARV và PrEP ít nhất 3 tháng.
