Ra máu khi mang thai khi nào là nguy hiểm?

Ths.BS Phan Chí Thành, Chánh văn phòng Trung tâm Đào tạo - Bệnh viện Phụ sản Trung ương nhấn mạnh: "Mỗi lần thấy máu, đừng tự chẩn đoán ở nhà — bước đầu tiên phải là tới cơ sở y tế để xác định nguyên nhân". Tỷ lệ chảy máu trong 3 tháng đầu dao động khoảng 15–25% các thai kỳ, vì vậy hiểu đúng và hành động kịp thời rất quan trọng.

Ra từng giọt khác với ra ồ ạt - tại sao cần phân biệt?

Về lâm sàng, người ta thường phân biệt giữa "spotting" (ra từng giọt, lượng rất ít) và chảy máu đáng kể (ra ồ ạt, ướt băng, có cục máu hoặc mô). Ra từng giọt màu hồng hoặc nâu, đôi khi chỉ thấy vệt ở đáy quần lót; nhiều trường hợp có thể là do thai làm tổ (implantation) hoặc do cổ tử cung nhạy cảm sau thăm khám, giao hợp. 

Ngược lại, ra ồ ạt — máu đỏ tươi, ướt nhiều băng vệ sinh trong thời gian ngắn, có thể kèm đau quặn bụng hoặc choáng — là tín hiệu đỏ cần vào viện ngay. Các hướng dẫn chăm sóc thai đều khuyến cáo báo ngay khi có bất kỳ chảy máu nào, nhưng đặc biệt cấp cứu nếu lượng nhiều hoặc kèm triệu chứng toàn thân.

Tam cá nguyệt thứ nhất (tuần 1–12): Hay gặp nhưng không được chủ quan

Trong 3 tháng đầu, chảy máu là nguyên nhân khiến nhiều mẹ đến khám nhất. Có những nguyên nhân "thường gặp nhưng không vô hại" như máu làm tổ (implantation bleeding) - xảy ra quanh kỳ kinh bị trễ, lượng ít, thường màu hồng/nâu và tự hết - nhưng cũng không thiếu các nguyên nhân nguy hiểm. 

ThS.BS Phan Chí Thành lưu ý mẹ bầu: "Khi ra máu sớm, cần làm ngay xét nghiệm xác định có thai (test nước tiểu/β-hCG) và siêu âm đầu dò để xác định thai trong hay ngoài tử cung".

Hai chẩn đoán cần đặc biệt nghĩ tới ở quý 1 là dọa sảy / sảy thai và thai ngoài tử cung. Dọa sảy thường biểu hiện bằng máu rỉ rả hoặc nhầy, có thể kèm đau âm ỉ; nhiều trường hợp vẫn giữ được thai nếu theo dõi và điều trị phù hợp, nhưng nếu máu ồ ạt kèm cơn đau quặn hoặc có mảnh mô, khả năng sảy thai đã cao.

Thai ngoài tử cung đôi khi chỉ ra giọt máu nhưng lại có đau một bên bụng, chóng mặt, tụt huyết áp - đây là cấp cứu vì vỡ khối ngoài tử cung có thể gây mất máu nặng. Ngoài ra, subchorionic hematoma (tụ máu dưới màng) là một nguyên nhân gây chảy máu sớm khá thường gặp; kích thước và vị trí quyết định nguy cơ với thai nhi. 

Vì vậy, ở tam cá nguyệt đầu, mọi chảy máu đều cần đánh giá bằng siêu âm và/hoặc xét nghiệm theo dõi β-hCG để phân biệt các tình huống trên.

Tam cá nguyệt thứ hai (tuần 13–26): Nguyên nhân đa dạng - cổ tử cung, nhau bám thấp, hoặc nhiễm khuẩn

Sang quý giữa, chảy máu ít gặp hơn nhưng lại có thể báo hiệu những vấn đề cần theo dõi lâu dài. Một nguyên nhân quan trọng là hở eo tử cung / cổ tử cung ngắn - khi cổ tử cung yếu, chảy máu có thể xuất hiện dưới dạng rỉ, kèm cảm giác nặng hoặc có nguy cơ sẩy muộn/sinh non nếu không can thiệp.

Một nguyên nhân khác là nhau bám thấp (low-lying placenta), có thể cho máu từ giữa thai kỳ và tiến triển thành nhau tiền đạo (placenta previa) về sau; vì vậy vị trí bánh nhau được siêu âm kiểm tra thường quy ở mốc 20 tuần để theo dõi. Ngoài ra, các tổn thương ở cổ tử cung (polyp, trợt lộ tuyến) hoặc nhiễm khuẩn âm đạo cũng gây chảy máu sau giao hợp hoặc thăm khám - tuy không luôn đe dọa thai, nhưng cần phân biệt với nguyên nhân từ nhau thai.

Ở tam cá nguyệt này, BS Thành khuyên: "Không nên coi nhẹ bất kỳ chảy máu nào; dù là ít, bác sĩ cần soi cổ tử cung, siêu âm vị trí bánh nhau và cân nhắc theo dõi sát".

Tam cá nguyệt thứ ba (tuần 27 trở đi): Mọi chảy máu là 'tín hiệu đỏ'

Trong 3 tháng cuối thai kỳ, ra máu âm đạo là một dấu hiệu báo động đỏ. Bác sĩ Phan Chí Thành nhấn mạnh: "Ở giai đoạn này, bất cứ biểu hiện chảy máu nào cũng cần được coi là cấp cứu sản khoa, vì nguy cơ đe dọa tính mạng cả mẹ và con rất cao". Có ba nguyên nhân điển hình và có thể nguy hiểm.

1. Dọa sinh non hoặc sinh non

Dấu hiệu thường gặp là máu màu đỏ tươi, lượng máu có thể ít hoặc vừa, kèm theo các cơn gò tử cung đều đặn, cảm giác bụng dưới nặng nề, đau thắt lưng hoặc đau lan xuống vùng chậu. Đây là tình trạng cổ tử cung bắt đầu mở khi thai chưa đủ 37 tuần, dẫn đến nguy cơ trẻ sinh ra bị suy hô hấp, vàng da, nhiễm trùng hoặc tử vong do chưa phát triển hoàn thiện các cơ quan. 

Mặc dù lượng máu không nhiều, nhưng điều đáng sợ là tốc độ diễn tiến rất nhanh - từ lúc bắt đầu chảy máu đến khi chuyển dạ thực sự có thể chỉ tính bằng giờ. Nếu được phát hiện sớm, bác sĩ có thể áp dụng thuốc giảm gò, tiêm corticosteroid để hỗ trợ phổi thai nhi trưởng thành và kéo dài thời gian mang thai thêm vài tuần.

2. Nhau tiền đạo

Nhau tiền đạo là tình trạng bánh nhau che một phần hoặc toàn bộ lỗ cổ tử cung, cản trở đường ra của thai. Đặc điểm chảy máu rất đặc trưng: máu đỏ tươi, loãng, ra đột ngột, nhiều đợt, lặp đi lặp lại và không kèm triệu chứng gì. Ở lần chảy máu đầu tiên, lượng máu có thể ít, nhưng ở những lần tái phát sau, lượng máu thường nhiều hơn và khó kiểm soát hơn.

Điều nguy hiểm là máu chảy từ các mạch máu lớn của bánh nhau, nên chỉ trong vài phút có thể dẫn đến mất máu nặng, sốc và nguy hiểm cho cả mẹ lẫn thai nhi. Với nhau tiền đạo, việc sinh thường là gần như không thể, và mẹ bầu thường được chỉ định mổ lấy thai ở thời điểm an toàn nhất.

Bác sĩ Phan Chí Thành lưu ý, nếu mẹ có tiền sử vết mổ cũ (mổ lấy thai hoặc phẫu thuật tử cung trước đây), nhau tiền đạo còn có nguy cơ đi kèm nhau cài răng lược - tình trạng bánh nhau bám quá sâu vào lớp cơ tử cung, thậm chí ăn xuyên qua thành tử cung và xâm lấn vào bàng quang hoặc các cơ quan lân cận. Đây là biến chứng nguy hiểm, gây chảy máu ồ ạt trong lúc mổ và có thể buộc bác sĩ phải cắt tử cung để cứu tính mạng người mẹ.

3. Nhau bong non

Đây là biến chứng sản khoa tối khẩn cấp, xảy ra khi bánh nhau bong ra khỏi thành tử cung trước khi em bé chào đời. Máu thường có màu đỏ sẫm hoặc máu cục, kèm theo đau bụng dữ dội, liên tục, bụng căng cứng như "gỗ" và có thể kèm hoa mắt, chóng mặt, mạch nhanh, huyết áp tụt.

Nguy hiểm hơn, có trường hợp máu không thoát ra ngoài mà bị "ứ máu sau nhau", khiến mẹ không nhận ra mình đang mất máu nghiêm trọng. Nhau bong non không chỉ làm thai nhi mất nguồn oxy và dinh dưỡng tức thì, mà còn gây rối loạn đông máu, suy đa cơ quan và tử vong nhanh chóng cho mẹ nếu không được cấp cứu ngay.

Ra máu khi mang thai có thể chỉ là dấu hiệu sinh lý thoáng qua, nhưng cũng có thể là lời "cầu cứu" khẩn cấp từ cơ thể mẹ và thai nhi. Điều quan trọng là mẹ bầu không nên chủ quan hay tự chẩn đoán, mà hãy coi mỗi bất thường là một tín hiệu cần được kiểm tra y tế ngay lập tức.

Hành động nhanh chóng, thăm khám sớm không chỉ bảo vệ sức khỏe của mẹ, mà còn là cách giữ trọn vẹn cơ hội sống và phát triển khỏe mạnh cho con. Trong hành trình làm mẹ, sự cẩn trọng hôm nay chính là món quà vô giá cho ngày mai.