Tôi năm nay gần 60 tuổi, gần một vòng hoa giáp, tính ra trên đời cũng đã chừng 8 lần đi bỏ phiếu bầu Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp, nhưng quả thực, chưa lần nào thấy cái sự chuẩn bị bỏ phiếu nó thú vị, hấp dẫn và rộn ràng như lần này.
Thì về cơ bản cũng như mọi lần, là giới thiệu, đề cử ứng cử, hiệp thương, chốt danh sách cuối cùng, rồi bầu (tất cả phải qua 5 bước với 3 lần hiệp thương)... Nhưng năm nay như là có một luồng gió khác, từ lúc mới bắt đầu ứng cử đề cử, hiệp thương...
Ấy là việc có rất nhiều người tự ứng cử, theo thông báo đến ngày cuối cùng là hơn 100 người tự ứng cử vào đại biểu Quốc hội.
Bầu cử là quyền lợi chính đáng của mỗi công dân.
Lâu nay chúng ta luôn nói về dân chủ, luôn viện dẫn dân chủ như một ưu việt của chế độ, nhưng quả thật, cái sự dân chủ ấy nó đã dân chủ chưa, đã biểu đạt hết ý nghĩa của từ ấy chưa... thì cũng chưa ai dám xác quyết một cách tỏ tường. Tôi đã từng nhiều lần đi họp cử tri tiếp xúc với các đại biểu và thấy, đa phần là... ngồi im, là đi cho có. Cử tri nhiều khi không biết mặt đại biểu, không đọc lý lịch đại biểu, cứ thế nhắm mắt bầu. Còn cái gọi là đề cử ứng cử, thì quả là cũng còn nhiều điều để nói. Rất nhiều người được bầu làm người thay mặt cho dân vào các cơ quan quyền lực từ huyện, tỉnh, tới Trung ương (Quốc hội) nhưng cả nhiệm kỳ hầu như chả thấy các vị ấy nói gì, phát biểu gì. Một số vị phát biểu thì lại là làm cái việc... đọc bài của người khác chứ không phải phát biểu ý của mình. Chưa kể một số vị bị truất quyền ngay giữa nhiệm kỳ vì khá nhiều lý do. Có những vị là đại biểu quốc hội hẳn hoi nhưng lại hành xử như người... không bình thường, lên trang cá nhân công kích đại biểu khác, viết thư cho... Tổng thống I-rắc xin ứng cử chức Bộ trưởng Giáo dục nước ấy, vân vân. Tức là việc đề cử ứng cử của chúng ta tưởng rất chặt chẽ nhưng đôi lúc lại rất lỏng lẻo, đến nỗi có cử tri, mà là cử tri “lớn” đề xuất phải khám sức khỏe tâm thần cho các ứng viên đại biểu Quốc hội. Đòi hỏi sự hài hòa khăng khít giữa cơ cấu và chất lượng luôn là vấn đề rất khó và đấy là nguyên nhân lòi ra các vị đại biểu như kể trên...
Vậy nên, kỳ này, ngay từ đầu, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, rồi Hội đồng Bầu cử quốc gia đã rất chú trọng về chất lượng đại biểu, cũng như nhấn mạnh sự hài hòa giữa chất lượng và cơ cấu, đặc biệt chú trọng đến chất lượng đại biểu. Rồi giảm đại biểu ở các cơ quan hành pháp, tăng đại biểu là người ngoài Đảng và đặc biệt là khuyến khích người tự ứng cử.
Kết quả là ở cả nước có hơn một trăm người tự ứng cử.
Cần biết thêm, Quốc hội khóa XII chỉ có 1 người tự ứng cử lọt vào danh sách bầu cử và trúng cử, đến Quốc hội khóa XIII có 15 người, trong đó có 4 người trúng cử...
Khi đã có sự cạnh tranh, có sự ý thức được công việc mình làm chứ không phải được cử để làm thế nào thì làm thì rõ ràng cái ý thức phục vụ, ý thức làm việc... nó phải khác. Ngay những người đi bầu, họ cũng sẽ có cách ứng xử khác với lá phiếu, với trách nhiệm cử tri, chứ không như lâu nay, bầu ai cũng được, ai làm cũng thế...
Không phải ai được đề cử, giới thiệu ứng cử hoặc tự ứng cử cũng được mọi người biết hết, thậm chí nói thật, có nhiều cái tên năm nay còn khá xa lạ và... buồn cười. Nhưng rõ ràng xem danh sách những người tự ứng cử năm nay, ta thấy có khá nhiều cái tên được quần chúng tin tưởng. Bởi, đại biểu Quốc hội hoặc Hội đồng nhân dân, trước hết phải là người đại diện cho nhân dân ở khu vực anh ứng cử, anh phải thay mặt dân đề đạt những vấn đề mà cử tri ở đấy quan tâm, kiến nghị. Anh phải đủ khả năng để nhận biết đúng sai, để hiểu rộng nhiều lĩnh vực, vấn đề và sâu một hoặc hai lĩnh vực. Anh cũng phải nhiệt tình, công tâm, tận tụy với dân, với xã hội, điều mà công bộc hiện nay hay bị kêu ca. Và có một kiến thức khả dĩ để hiểu luật, làm luật, hướng luật Việt Nam phù hợp với luật quốc tế, với xu hướng phát triển của xã hội chứ không phải như đại biểu nào đó phát biểu, chưa cần Luật Biểu tình vì dân trí thấp!
Các khóa trước cũng đã có một số người tự ứng cử và cũng có vài người đã trúng cử, họ đã phát huy vai trò trên diễn đàn Quốc hội và cả trong những hành xử hàng ngày, được dân rất tin tưởng, yêu mến.
Đi bầu lần này cũng khác. Chúng ta đã quá quen với kiểu một người đi bầu thay cho cả nhà, thậm chí cầm cả xấp phiếu bầu cho cả xóm. Cũng quá quen với kiểu nhờ... gạch hộ và các vị gạch hộ ấy lại gạch theo ý của... chính họ. Năm nay theo kế hoạch thì mỗi người chỉ được bỏ một phiếu, tức là chỉ được bỏ cho chính mình. Quả là dân ta lâu nay rất coi nhẹ quyền lợi của mình. Rồi đến lúc kết quả không như ý lại kêu rên mà không thấy là, chính sự tắc trách của mình mới góp phần dẫn đến hệ quả ấy.
Càng ngày vai trò của đại biểu Quốc hội càng lớn, càng ít những ông nghị chỉ biết bấm và gật, mà đã có nhiều ông nghị tranh luận, có những lập luận xác đáng làm nóng nghị trường, kéo cử tri phải ngồi trước màn hình ti vi mỗi khi truyền hình trực tiếp. Nhiều kiến nghị, nhiều luật, nhiều vấn đề cụ thể đi vào đời sống, vào lòng dân, được nhân dân tiếp nhận một cách nồng nhiệt và trân trọng. Nó là kết quả của cả một quá trình không mệt mỏi đổi mới, không mệt mỏi với ý thức phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc và dân tộc. Và với chiều hướng ấy, chúng ta có quyền tin, cuộc bầu cử Quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp kỳ này sẽ thành công, sẽ chọn ra được những đại biểu ưu tú, đại diện được cho dân, hết mình vì dân, đủ cả đức và tài để có thể đảm đương nhiệm vụ...