1. Tại sao cần sàng lọc HIV sớm khi mang thai?
Phụ nữ mang thai có thể nhiễm HIV từ trước hoặc trong quá trình mang thai mà không biết, bởi virus có thể tồn tại trong cơ thể nhiều năm mà không gây biểu hiện rõ ràng. Nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con trong quá trình mang thai, sinh nở hoặc cho con bú có thể lên tới 15 - 45%. Tuy nhiên, nếu được phát hiện và điều trị ARV sớm, nguy cơ này có thể giảm xuống dưới 2%.
Do đó, việc sàng lọc HIV trong thời kỳ mang thai không chỉ là xét nghiệm đơn thuần, mà là điểm khởi đầu cho chuỗi chăm sóc sức khỏe toàn diện cho mẹ và bé.
Chăm sóc sức khỏe sinh sản không thể tách rời với phòng, chống HIV.
2. Ai cần được sàng lọc HIV?
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, tất cả phụ nữ mang thai đều nên được tư vấn và đề nghị xét nghiệm HIV ít nhất một lần trong suốt thai kỳ, tốt nhất là ngay từ lần khám thai đầu tiên trong 3 tháng đầu.
Đối với những phụ nữ mang thai có nguy cơ cao nên xét nghiệm lại lần 2 trong 3 tháng cuối thai kỳ hoặc vào thời điểm chuyển dạ, cụ thể:
- Có tiền sử nhiễm lây truyền qua đường tình dục (STIs)
- Chồng/bạn tình nhiễm HIV hoặc có nguy cơ cao
- Có tiền sử truyền máu không rõ nguồn gốc
- Sống tại khu vực có tỷ lệ nhiễm HIV cao
3. Quy trình sàng lọc HIV tại cơ sở y tế
Quy trình sàng lọc HIV cho phụ nữ mang thai được thực hiện theo nguyên tắc: Tư vấn trước – Xét nghiệm – Tư vấn sau, cụ thể:
Tư vấn trước xét nghiệm
Khi đến khám thai tại các cơ sở y tế có dịch vụ khám thai, sản phụ sẽ được nhân viên y tế tư vấn về:
- Mục đích và lợi ích của việc xét nghiệm HIV,
- Quyền từ chối xét nghiệm,
- Cam kết bảo mật kết quả,
- Hướng dẫn các bước tiếp theo nếu kết quả dương tính.
Tư vấn trước xét nghiệm giúp người mẹ hiểu rằng đây là hoạt động tự nguyện, vì sức khỏe của bản thân và thai nhi, đồng thời xóa bớt tâm lý lo lắng, kỳ thị.
Lấy mẫu và làm xét nghiệm
Sau khi sản phụ đồng ý làm xét nghiệm, mẫu máu sẽ được lấy và gửi tới phòng xét nghiệm để thực hiện theo quy trình chuẩn quốc gia. Ở hầu hết các cơ sở y tế, kỹ thuật sàng lọc HIV bằng phương pháp test nhanh cho kết quả trong vòng 20 - 30 phút. Trường hợp có kết quả dương tính sơ bộ, mẫu máu sẽ được chuyển đến tuyến tỉnh hoặc trung tâm xét nghiệm khẳng định HIV để phân tích chuyên sâu.
Trong thời gian chờ kết quả khẳng định, sản phụ sẽ được theo dõi và tư vấn định hướng, tránh hoang mang.
Tư vấn sau xét nghiệm
Nếu kết quả âm tính, nhân viên y tế sẽ tư vấn cho sản phụ về cách phòng ngừa lây nhiễm HIV trong thai kỳ và sau sinh, đặc biệt trong quan hệ tình dục an toàn. Nếu kết quả dương tính, sản phụ sẽ được chuyển đến cơ sở điều trị HIV để:
- Đánh giá toàn diện (CD4, tải lượng virus, chức năng gan – thận…),
- Bắt đầu điều trị ARV càng sớm càng tốt (trong vòng 7 ngày),
- Hướng dẫn kế hoạch sinh con an toàn, chăm sóc bé sau sinh.
Đặc biệt, mọi thông tin của người bệnh đều được bảo mật tuyệt đối, theo đúng quy định của pháp luật.
Sàng lọc HIV trong thai kỳ không chỉ là thủ tục y tế, mà là hành động thiết thực vì sức khỏe của người mẹ và đứa trẻ.
4. Cần lưu ý gì sau khi xét nghiệm?
Dù kết quả là âm tính hay dương tính, sản phụ cũng cần nhớ rằng sàng lọc HIV chỉ là bước đầu. Việc khám thai định kỳ, tuân thủ điều trị (nếu cần), thực hành tình dục an toàn và chăm sóc dinh dưỡng là yếu tố then chốt để đảm bảo một thai kỳ khỏe mạnh.
Trong trường hợp dương tính với HIV, người mẹ cần:
- Bắt đầu điều trị ARV ngay lập tức và tuân thủ tuyệt đối,
- Thực hiện tái khám định kỳ để theo dõi tải lượng virus,
- Được tư vấn về phương pháp sinh phù hợp và nuôi con bằng sữa mẹ hay sữa thay thế theo chỉ định chuyên môn.
5. Những tiến bộ mới trong sàng lọc HIV tại Việt Nam
Nhờ vào các chính sách hỗ trợ từ Chính phủ và các tổ chức quốc tế, hệ thống xét nghiệm HIV tại tuyến cơ sở ngày càng được mở rộng giúp phụ nữ mang thai, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa, tiếp cận dễ dàng hơn. Ngoài ra, các chương trình như "Không có trẻ sinh ra nhiễm HIV" đang dần tạo ra sự thay đổi lớn về nhận thức và hành vi chăm sóc sức khỏe sinh sản trong cộng đồng.
Mặc dù quy trình sàng lọc HIV đã được chuẩn hóa, vẫn còn nhiều thách thức cần vượt qua như: Một số phụ nữ mang thai đến khám thai muộn, bỏ lỡ thời điểm sàng lọc tối ưu; Kỳ thị xã hội khiến nhiều người e ngại làm xét nghiệm HIV...
Sàng lọc HIV trong thai kỳ không chỉ là thủ tục y tế, mà là hành động thiết thực vì sức khỏe của người mẹ và đứa trẻ. Khi quy trình này được thực hiện một cách đầy đủ,chính xác và nhân văn, chúng ta có thể tiến gần hơn đến mục tiêu loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con.
Chăm sóc sức khỏe sinh sản không thể tách rời với phòng, chống HIV. Vì thế, nếu bạn đang mang thai hoặc chuẩn bị mang thai, đừng ngần ngại yêu cầu xét nghiệm HIV trong những lần khám thai đầu tiên. Đó là cách bạn bảo vệ chính mình và một cuộc sống mới đang hình thành trong bạn.
Mời xem thêm video được quan tâm:
Đi làm móng nhiễm HIV, bác sĩ nói gì?
