Thật khó tin khi hai nước đang đối đầu căng thẳng, nhưng đã có thời Washington từng tin tưởng Caracas đến mức chuyển giao cho nước này loại tiêm kích thế hệ 4 tối tân bậc nhất thế giới.
Su-30MK2 của Không quân Venezuela mang tên lửa Kh-31, R-73, R-27 và R-77.
Trong hai ngày liên tiếp, các phi công Venezuela cho F-16 bay sát chiến hạm Mỹ trên vùng biển quốc tế. Bộ Quốc phòng Mỹ gọi hành động này là một "trò chơi nguy hiểm". Vụ việc diễn ra đúng lúc Washington tăng cường lực lượng ở Nam Caribe nhằm chống buôn ma túy, còn Caracas cáo buộc Mỹ can thiệp quân sự.
Chính quyền Tổng thống Donald Trump từng tuyên bố Venezuela là "điểm trung chuyển ma túy vào Mỹ", thậm chí cáo buộc Tổng thống Nicolas Maduro là "ông trùm ma túy lớn nhất thế giới". Căng thẳng leo thang khi Mỹ tiến hành không kích một con tàu bị cho là phục vụ băng đảng Tren de Aragua. Vụ tấn công này vấp phải chỉ trích, vì thông thường các chiến dịch chống ma túy do cảnh sát biển phụ trách, chứ không phải máy bay quân sự.
Sự kiện đã châm ngòi cho các chuyến bay phô trương sức mạnh của F-16 Venezuela, trong bối cảnh Mỹ triển khai cả tiêm kích thế hệ 5 F-35 Lightning II đến khu vực. Nguy cơ đối đầu trực diện giữa F-35 và F-16 do chính Mỹ sản xuất, nhưng lại nằm trong biên chế một đối thủ là điều chưa từng có tiền lệ.
F-16 trong tay đối thủ của Washington
Trong số 25 quốc gia đang vận hành F-16, chỉ duy nhất Venezuela bị Mỹ coi là đối thủ. Đây không phải trường hợp duy nhất: Iran vẫn duy trì F-14 Tomcat, còn nhiều nước thuộc Liên Xô cũ vẫn bay máy bay Liên Xô dù nay đối đầu với Moscow. Chính vì vậy, Tổng thống Donald Trump từng nói khi xuất khẩu tiêm kích thế hệ 6, Mỹ sẽ bán phiên bản rút gọn để đề phòng kịch bản "đồng minh hôm nay trở thành đối thủ ngày mai".
F-16A Fighting Falcon của Không quân Venezuela. (Nguồn: X)
Quan hệ Mỹ – Venezuela khởi đầu thân thiện từ thế kỷ 19. Washington từng ủng hộ Caracas trong tranh chấp biên giới với Anh năm 1895. Khi phát hiện các mỏ dầu khổng lồ, Mỹ nhanh chóng trở thành đối tác thương mại số một, còn Venezuela nổi lên như hình mẫu dân chủ, kinh tế ổn định của Nam Mỹ trong thời Chiến tranh Lạnh.
Trong bối cảnh Cuba trang bị MiG-21 và MiG-23 từ Liên Xô, Venezuela muốn hiện đại hóa không quân để cân bằng. Sau khi cân nhắc nhiều ứng viên như JA-37 Viggen (Thụy Điển), Mirage 2000 (Pháp) hay Kfir C.7 (Israel), Caracas chọn F-16.
Năm 1982, Venezuela ký thỏa thuận "Peace Delta" mua 16 F-16A và 8 F-16B Block 15, kèm 150 tên lửa AIM-9 Sidewinder. Các tiêm kích này thay thế Mirage III và Mirage 5 đã lỗi thời, đưa Venezuela trở thành quốc gia Nam Mỹ đầu tiên sở hữu F-16.
Ban đầu, Mỹ định bán bản F-16/79 động cơ yếu hơn, nhưng sau khi chính quyền cố Tổng thống Ronald Reagan thay đổi chính sách, Caracas được nhận F-16 tiêu chuẩn. Đến năm 1985, toàn bộ số máy bay bàn giao, trở thành niềm tự hào quân sự của Venezuela trong nhiều thập kỷ.
Trong cuộc đảo chính bất thành năm 1992, F-16 được điều động chống lại chính phủ của chế độ cũ. Một chiếc đã bắn hạ máy bay hạng nhẹ OV-10 Bronco do lực lượng nổi dậy điều khiển, ghi dấu chiến công hiếm hoi của F-16 ở Nam Mỹ.
Tuy nhiên, khi ông Hugo Chavez lên nắm quyền (1999), Venezuela ngả hẳn về phía Nga và Trung Quốc. Mỹ đáp trả bằng lệnh cấm vận vũ khí, khiến Caracas không thể bảo dưỡng hay nâng cấp F-16 đúng chuẩn. Thậm chí, ông Chavez từng đe dọa bán F-16 cho Iran.
Sau khi ông qua đời, Tổng thống Nicolas Maduro tiếp tục đường lối này, bị Mỹ cáo buộc vi phạm nhân quyền, gian lận bầu cử và buôn ma túy. Các lệnh trừng phạt ngày càng siết chặt, buộc Venezuela tìm đến Israel để mua thiết bị thay thế duy trì phi đội F-16.
Sức mạnh hiện tại: Su-30 kết hợp F-16
Ngày nay, Venezuela chỉ duy trì được một số ít F-16 còn khả năng bay. Song nước này đã mua thêm 22 tiêm kích đa năng Su-30MK2 từ Nga. Nhờ đó, Venezuela trở thành một trong số rất ít quốc gia, cùng với Indonesia, vận hành song song cả tiêm kích Mỹ và Nga.
Ba Lan vận hành 48 máy bay F-16 nhưng không có Su-30, thay vào đó dựa vào MiG-29 và Su-22 cho các vai trò khác. Malaysia có Su-30 nhưng lại dùng F/A-18 Hornet thay vì F-16. Chính sự kết hợp "Falcon – Flanker" đã tạo nên vị thế đặc biệt cho Caracas.
Tháng 3/2024, một F-16A của Không quân Venezuela được cho là đã bắn hạ một máy bay lạ xâm phạm không phận, với đoạn phim buồng lái ghi lại hình ảnh cột khói đen. Điều này cho thấy, dù bị cấm vận suốt nhiều năm, F-16 vẫn giữ vai trò quan trọng trong phòng không Venezuela.
