Chanh còn có tên là ninh mông, dược quả, má điêu (Thái); chứ hở câu (Mông); piều sui (Dao). Tên khoa học: Citrus limonia Osbeck., họ cam (Rutaceae). Theo Đông y, chanh vị ngọt chua, tính bình; vào vị. Tác dụng sinh tân chỉ khát trừ thấp, chỉ khái, khứ thử, an thai. Dùng trong các trường hợp thử nhiệt phiền khát (cảm nắng, mất nước, khát nước, vật vã kích động); ăn kém, nhiễm độc thai nghén nôn ói, tăng huyết áp, bạch biến lang ben. Liều dùng cách dùng: 50 - 100g vắt nước hoặc ướp đường.
 |
Một số cách dùng chanh chữa bệnh và món ăn - bài thuốc có chanh:
Chữa trẻ em sốt cao co giật: vắt nước chanh cho uống liên tục; dùng vỏ xoa lồng ngực, chân tay (nhất là khuỷu tay, khoeo chân).
Chữa ho gà: lá chanh 4g, lá táo 4g, rễ cỏ gà 4g, vỏ quýt 1g, vỏ trứng gà 1 vỏ. Sắc lấy nước cho uống.
Chữa ho trẻ em: hạt chanh tươi 20 hạt, hoa đu đủ đực tươi 15g, lá hẹ tươi 15g. Giã nhỏ, thêm 20ml nước và 1 thìa (canh) mật ong. Hấp cơm, gạn lấy nước, cho uống 3 lần trong ngày.
Nước chanh: chống nắng, chống nóng, giải khát: vắt nước, thêm nước sôi nguội uống, có thể thêm đường, muối tùy ý; nhưng không được dùng nước nóng.
Chanh ướp muối đường:chanh tươi gọt bỏ vỏ, bỏ hột, thái lát, thêm chút muối đường tùy ý, ngậm với muối, từng ít một. Dùng cho các trường hợp lợm giọng, buồn nôn, nôn ói, nóng rát vùng thượng vị.
Chanh ướp muối:chanh bóc vỏ bỏ hột, ướp muối khoảng 12 tiếng, ăn ngậm tùy ý. Dùng cho các trường hợp sốt nóng viêm họng viêm thanh phế quản, đờm đặc, ho khan, khản giọng.
Gà ướp chanh quay: gà 1 con làm sạch thái lát ướp nước chanh, đường trắng, dầu vừng, muối ăn để trong 20 phút. Đặt lên chảo, đun to lửa, đảo cho chín tái, đun nhỏ lửa cho nhừ. Dùng cho các trường hợp ho khan do viêm khí phế quản, ăn kém, đầy bụng, chậm tiêu.
Vịt hầm nước chanh: thịt vịt 240g, dứa tươi 150g, trứng gà 45g, nước chanh 90g. Dứa tươi cắt lát để riêng; trứng gà đập bỏ vỏ, trộn với bột gạo; thịt vịt chặt miếng ướp nước chanh, tẩm bột gạo trứng, cho lên chảo chiên với lửa nhỏ cho chín phồng. Phi dầu với hành cho thơm rồi cho dứa thái lát vào, nêm gia vị, đảo qua trên bếp. Xếp vịt tiềm lên đĩa, đặt dứa lát xung quanh, đổ nước xốt lên. Dùng cho các trường hợp đau đầu hoa mắt chóng mặt, kích ứng, sốt nóng, khát nước, môi họng khô (âm hư dương cang huyễn vững phiền khát).
Kiêng kỵ:Người bị loét dạ dày - tá tràng chưa ổn định, đa toan không dùng.
TS. Nguyễn Đức Quang