Bên cạnh PrEP hàng ngày, PrEP theo tình huống – tức dùng thuốc quanh thời điểm quan hệ tình dục có nguy cơ – đang trở thành lựa chọn linh hoạt, phù hợp với những người quan hệ không thường xuyên hoặc khó duy trì việc uống thuốc đều đặn.
Ở nhiều quốc gia, mô hình này giúp mở rộng quyền lựa chọn dự phòng HIV mà vẫn đảm bảo hiệu quả nếu được sử dụng đúng cách.
PrEP tình huống thường áp dụng theo phác đồ “2-1-1”:
- Uống 2 viên TDF/FTC (tenofovir disoproxil fumarate + emtricitabine) từ 2–24 giờ trước khi quan hệ.
- Sau đó, uống 1 viên sau 24 giờ và 1 viên nữa sau 48 giờ.
- Nếu tiếp tục quan hệ trong những ngày kế tiếp, người dùng uống 1 viên mỗi ngày cho đến 48 giờ sau lần quan hệ cuối cùng.
Nhiều nghiên cứu quốc tế đã chứng minh phác đồ này bảo vệ hiệu quả cao với những người phù hợp, đặc biệt khi họ hiểu rõ và tuân thủ nghiêm ngặt lịch uống thuốc.
PrEP tình huống thường áp dụng theo chế độ "2-1-1": uống hai viên TDF/FTC (tenofovir disoproxil fumarate + emtricitabine) từ 2-24 giờ trước khi quan hệ; sau đó uống một viên sau 24 giờ và thêm một viên sau 48 giờ.
Tuy nhiên, PrEP tình huống không dành cho tất cả mọi người. Bằng chứng lâm sàng mạnh nhất hiện nay áp dụng cho nhóm nam có quan hệ tình dục với nam (MSM) và một số người chuyển giới nữ có hành vi tiếp nhận qua đường hậu môn.
Đối với phụ nữ quan hệ qua đường âm đạo, dữ liệu về hiệu quả của PrEP tình huống còn hạn chế. Vì vậy, PrEP uống hàng ngày vẫn là lựa chọn được khuyến nghị. Ngoài ra, với những người có nguy cơ phơi nhiễm thường xuyên (ví dụ nhiều lần mỗi tuần), PrEP hàng ngày giúp duy trì nồng độ thuốc ổn định hơn, thuận tiện cho theo dõi và quản lý sức khỏe.
PrEP tình huống mang lại nhiều lợi ích rõ rệt: Giúp tiết kiệm lượng thuốc sử dụng, giảm chi phí, đồng thời phù hợp với những người chỉ thỉnh thoảng có nguy cơ nhiễm HIV hoặc không muốn – không thể uống thuốc hằng ngày. Cách dùng linh hoạt này còn giúp nhiều người dễ chấp nhận hơn, đặc biệt với những ai có đời sống tình dục không thường xuyên.
Tuy nhiên, để đạt hiệu quả bảo vệ tối đa, người dùng cần hiểu rõ cách uống và tuân thủ chính xác thời điểm dùng thuốc. Nếu uống sai lịch hoặc bỏ liều, khả năng dự phòng HIV sẽ giảm đáng kể.
Trước khi bắt đầu, người dùng bắt buộc phải xét nghiệm HIV có kết quả âm tính – vì sử dụng PrEP khi đã nhiễm HIV có thể gây kháng thuốc. Ngoài ra, cần theo dõi chức năng thận, mật độ xương và các chỉ số sinh hóa định kỳ tùy phác đồ, vì một số tác dụng phụ có thể xảy ra. Hiện các dữ liệu về hiệu quả PrEP tình huống chủ yếu dựa trên thuốc chứa TDF/FTC; các dạng thuốc mới hơn vẫn đang được nghiên cứu.
Tại Việt Nam, chương trình PrEP đã được triển khai tại nhiều tỉnh, thành phố, tiếp cận hàng chục nghìn người thuộc nhóm có nguy cơ cao như MSM, người chuyển giới nữ, bạn tình của người nhiễm HIV và người bán dâm.
Việc từng bước đưa PrEP tình huống vào tư vấn và cung cấp dịch vụ sẽ giúp mở rộng lựa chọn, phù hợp hơn với nhu cầu thực tế của cộng đồng - đặc biệt với những người có hành vi nguy cơ không thường xuyên.
Đối với người dân quan tâm đến PrEP, lời khuyên là: Không tự ý dùng thuốc theo thông tin không rõ nguồn gốc; hãy đến cơ sở y tế hoặc phòng khám PrEP để được đánh giá nguy cơ, xét nghiệm HIV và nhận hướng dẫn cụ thể về cách sử dụng, xử trí khi quên liều, cùng lịch tái khám. Phòng ngừa hiệu quả không chỉ là có thuốc, mà còn là chọn đúng phương pháp, tuân thủ hướng dẫn và được giám sát y tế an toàn.
PrEP tình huống là một bổ sung quan trọng trong bộ công cụ phòng ngừa HIV - linh hoạt, tiết kiệm và phù hợp với nhiều hoàn cảnh. Khi được triển khai đồng bộ cùng tư vấn, xét nghiệm và theo dõi định kỳ, hình thức này có thể giúp tăng khả năng tiếp cận dự phòng cho người có nguy cơ không thường xuyên, góp phần hỗ trợ mục tiêu quốc gia: Kiểm soát dịch HIV/AIDS và hướng tới loại trừ dịch bệnh AIDS vào năm 2030.
Xem thêm video đang được quan tâm:
