PrEP: Mô hình dự phòng HIV ‘ba trong một’ hiệu quả và thuận tiện

PrEP – Mô hình dự phòng HIV 'ba trong một' giữa bối cảnh dịch chuyển phức tạp

Kể từ ca nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện tại TP.HCM năm 1990, Việt Nam đã ghi nhận khoảng 267.000 người đang sống chung với HIV tính đến cuối năm 2024. Riêng năm 2024, cả nước có 13.351 trường hợp nhiễm mới và 1.905 ca tử vong. Những con số này cho thấy dịch HIV vẫn diễn biến phức tạp, đòi hỏi những mô hình dự phòng hiệu quả và tiếp cận dễ dàng hơn.

Không chỉ tăng về số lượng, hình thái lây nhiễm HIV đã thay đổi mạnh mẽ. Từ chỗ chủ yếu lây truyền qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy 10–15 năm trước, hiện nay đường tình dục chiếm tới 73,6% ca nhiễm mới (2024), từng đạt đỉnh 82,8% năm 2022. Nhóm nam quan hệ đồng giới (MSM) là nhóm nguy cơ cao nhất, chiếm trên 40% số ca nhiễm mới hằng năm, với tỷ lệ hiện nhiễm và nhiễm giang mai đều tăng.

Tình hình tập trung nhiều nhất tại khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, nơi chiếm gần 70% ca nhiễm mới năm 2024. Ngoài ra, các khu vực miền núi phía Bắc và Tây Nguyên cũng đang nổi lên như điểm cảnh báo mới.

Trong bối cảnh này, nhu cầu về một "lá chắn" dự phòng HIV an toàn, dễ tiếp cận, bền vững trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Và PrEP chính là mô hình tiêu biểu đáp ứng trọn vẹn ba yếu tố đó.

PrEP – nguyên lý khoa học và sức mạnh của "ba trong một"

PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm HIV) là biện pháp sử dụng thuốc kháng virus (ARV) trước khi có nguy cơ phơi nhiễm, giúp ngăn chặn virus xâm nhập và nhân lên trong cơ thể. Khi dùng đúng cách, PrEP có hiệu quả trên 95% trong phòng ngừa lây nhiễm HIV qua đường tình dục – con số được WHO, CDC Hoa Kỳ và nhiều tổ chức quốc tế khẳng định.

Hiệu quả của PrEP nằm ở ba điểm cốt lõi:

1. Chủ động bảo vệ

Khác với PEP chỉ dùng sau phơi nhiễm, PrEP là "vòng đai an toàn" giúp người dùng an tâm trước những rủi ro khó lường trước trong đời sống. Điều này đặc biệt quan trọng với nhóm MSM, người có nhiều bạn tình, hoặc những người sống ở khu vực dịch tễ cao.

2. Tiếp cận linh hoạt, kín đáo

PrEP hiện được cung cấp tại bệnh viện, phòng khám tư nhân, nhà thuốc, xe lưu động và thậm chí qua hình thức khám – cấp thuốc trực tuyến (TelePrEP).

3. Kết hợp đa lợi ích

PrEP đồng thời mở cánh cửa tiếp cận các dịch vụ: xét nghiệm HIV định kỳ; sàng lọc STI (giang mai, lậu, chlamydia…); tư vấn an toàn tình dục; kết nối điều trị khi có kết quả dương tính. Đó là lý do PrEP được coi là mô hình "ba trong một": dự phòng – chăm sóc – hỗ trợ tâm lý.

Theo thống kê của Cục phòng bệnh – Bộ Y tế, hiện nay, Việt Nam đã mở rộng điều trị PrEP cho gần 130.000 người. Năm 2023 Việt Nam được WHO công nhận là nước đứng đầu Châu Á Thái Bình Dương về điều trị PrEP.

TelePrEP – mảnh ghép hiện đại giúp PrEP 'chạm' tới nhiều người hơn

Trong số các hình thức triển khai PrEP, TelePrEP (PrEP từ xa) đang nổi lên như một trong những mô hình có tính ứng dụng cao nhất, giải quyết nhiều rào cản mà người dùng thường gặp: xấu hổ, sợ lộ danh tính, ngại đến cơ sở y tế, hoặc không có thời gian.

TelePrEP được xem như một "phòng khám thu nhỏ" nằm ngay trong điện thoại của người dùng. Hành trình bắt đầu bằng một buổi khám trực tiếp tại cơ sở y tế, nơi người dùng được xét nghiệm HIV, kiểm tra sức khỏe tổng quát và đánh giá nguy cơ. Đây là bước duy nhất cần gặp mặt, để đảm bảo mọi thứ được xác lập an toàn ngay từ đầu.

Sau đó, mọi lần tái khám đều trở nên nhẹ nhàng hơn. Người dùng có thể trò chuyện với nhân viên y tế qua điện thoại, gọi video hoặc nền tảng tư vấn riêng của cơ sở. Bác sĩ vẫn theo sát tình trạng sức khỏe của người bệnh, nhưng theo một cách kín đáo, linh hoạt và phù hợp với nhịp sống hiện đại.

Thuốc PrEP cũng được cấp theo những cách rất tiện lợi: nhận tại nhà thuốc gần nhà, tại cơ sở y tế địa phương hoặc thậm chí được gửi chuyển phát tận nơi. Người dùng không phải chen chúc, không phải chờ đợi, chỉ cần chọn cách phù hợp nhất với mình.

Những lần xét nghiệm định kỳ vốn là một phần quan trọng trong liệu trình PrEP được kết nối với các phòng xét nghiệm lân cận. Người dùng không cần phải quay lại cơ sở khám ban đầu, nhưng kết quả vẫn được chuyển về hệ thống để bác sĩ theo dõi đầy đủ.

Tất cả được hỗ trợ bởi hệ thống theo dõi điện tử: nhắc lịch uống thuốc, nhắc ngày xét nghiệm, cảnh báo khi có dấu hiệu bất thường. TelePrEP giống như một người đồng hành thầm lặng, để bạn không bao giờ phải xoay xở một mình.

Điều quan trọng nhất ở PrEP dù sử dụng trực tiếp hay qua TelePrEP không chỉ là hiệu quả dự phòng gần như tuyệt đối, mà là cảm giác được trao quyền bảo vệ chính mình.

PrEP xóa bớt nỗi lo, giảm kỳ thị, giúp người trẻ tự tin hơn trong lựa chọn của mình. Những cặp đôi có thể xây dựng lòng tin. Những người đang sống trong vùng dịch cao có thêm hy vọng. Hơn cả một viên thuốc, PrEP là lời khẳng định: ai cũng xứng đáng được sống an toàn, khỏe mạnh và không bị bóng đen HIV chi phối.

Dĩ nhiên, PrEP cũng như mọi dịch vụ y tế khác không phải không có thử thách. Người dùng vẫn cần xét nghiệm HIV định kỳ để bảo đảm an toàn. Dữ liệu y tế cần được bảo mật tuyệt đối. Nguồn tài chính cho PrEP phải được duy trì khi các nguồn viện trợ quốc tế giảm dần.