Sụp mi bẩm sinh là bệnh lý mi mắt thường gặp, có thể ở một hoặc cả hai mắt. Cách thức xử trí tùy thuộc vào mức độ sụp mi và chức năng của cơ nâng mi. Trong đó, phương pháp treo cơ trán được áp dụng hiệu quả với vật liệu cân cơ đùi sẵn có. Mặc dù có một số biến chứng sau phẫu thuật nhưng có thể điều trị khỏi bệnh và tránh được các tật khúc xạ như lác, nhược thị.
Trường hợp điển hình
Cháu trai 3 tuổi đến khám vì sụp mi mắt trái từ khi sinh và không thay đổi trong quá trình phát triển. Gần đây, gia đình thấy cháu có biểu hiện thích nhìn bằng mắt phải nên cho cháu đi khám thì phát hiện khoảng cách từ rìa đồng tử đến bờ mi trên là 0mm, chức năng cơ nâng mi mắt trái có biên độ vận động kém và chẩn đoán sụp mi bẩm sinh đơn thuần một bên. Qua tìm hiểu, các bác sĩ được biết cháu sinh đủ tháng, thời gian mẹ mang thai và sinh bình thường, không có tiền sử chấn thương. Gia đình không có ai bị sụp mi. Thời điểm đó, cháu bắt đầu có dấu hiệu ưu tiên định thị mắt phải nên cần phẫu thuật để phòng nhược thị. Phương pháp treo cơ trán được lựa chọn vì chức năng cân cơ nâng mi bên trái yếu.
Sau 4 tháng điều trị, vị trí mi mắt đã được cải thiện và bờ mi nằm phía trên trục thị giác. Cháu được theo dõi và tập nhược thị mắt trái. Sau đó bỏ chế độ che mắt trái. Tuy nhiên, trong tương lai, có thể cháu còn phải thực hiện tiếp phẫu thuật để điều trị hai mắt không cân xứng và chú ý đến nhược thị tái phát khi hai mắt chưa cân đối hoàn toàn.
 Mi che trục thị giác mắt trái gây nguy cơ nhược thị (ảnh trái); 4 tháng sau phẫu thuật treo cơ trán, mi mắt đã ở trên trục thị giác (ảnh phải). |
Nhận diện sụp mi bẩm sinh
đơn thuần
Sụp mi đơn thuần chỉ có thay đổi vị trí mi mắt mà không kèm bệnh mắt hoặc bệnh toàn thân khác. Sụp mi có thể một hoặc hai bên và được phát hiện một thời gian ngắn sau sinh. Sụp mi không tiến triển, liên tục, không thay đổi khi vận động mắt hoặc kích thích một dây thần kinh sọ khác. Có thể phát hiện thấy yếu tố gia đình nhưng gen chi phối sụp mi bẩm sinh hai bên chưa được xác định.
Đặc điểm lâm sàng chung của sụp mi bẩm sinh đơn thuần là chức năng cân cơ nâng mi yếu. Nguyên nhân của rối loạn chức năng có thể do cơ hay thần kinh nguyên phát. Phân bố dây thần kinh kích thích phát triển cơ nâng mi không đúng làm cơ phát triển kém. Hậu quả là cơ nâng mi có cấu trúc không tốt, các sợi cơ vân đặc biệt là ở phần trước của cơ được thay thế bằng mô mỡ hoặc xơ. Cơ bất thường không thể co giãn bình thường. Hậu quả là mi nâng kém khi nhìn lên và mi không di chuyển theo nhãn cầu khi nhìn xuống.
Đa số các bệnh nhân bị sụp mi bẩm sinh đơn thuần không có hạn chế vận nhãn. Một số bệnh nhân có yếu cơ trực trên ở bên mắt sụp mi do rối loạn phối hợp của phức hợp cơ trực và cơ nâng mi. Rối loạn vận động các cơ vận nhãn khác đi kèm làm cho dấu hiệu Bell (-), mổ sụp mi dễ có nguy cơ hở lộ giác mạc.
Khi nào thì điều trị sụp mi bẩm sinh đơn thuần?
Nguy cơ nhược thị và tư thế đầu bất thường là chỉ định điều trị của bất cứ dạng sụp mi bẩm sinh nào. Sụp mi nặng một bên có thể gây nhược thị nặng, vì vậy cần phẫu thuật sớm. Sụp mi hai bên hoặc một bên có thể làm cho bệnh nhân có tư thế đầu và cằm hếch lên trên, gây cản trở hoạt động bình thường của trẻ. Nếu không có hai vấn đề này, điều chỉnh sụp mi có thể trì hoãn đến khi bệnh nhân đủ tuổi để phẫu thuật. Trẻ bị sụp mi cũng cần phẫu thuật lác. Phẫu thuật sụp mi thường được trì hoãn sau phẫu thuật lác. Hiện nay có hai loại phẫu thuật được áp dụng: Cắt cơ nâng mi và treo cơ trán. Treo cơ trán là phẫu thuật hay làm trong điều trị sụp mi bẩm sinh, đặc biệt tác dụng trong trường hợp chức năng cân cơ nâng mi kém. Trong phẫu thuật này, mi mắt được nối vào cơ trán bằng cân cơ đùi hay chất liệu nhân tạo. Có nhiều chất liệu được dùng để treo cơ trán, mỗi loại có chỉ định, ưu và nhược điểm riêng. Tùy theo chất liệu sử dụng có thể xảy ra những biến chứng khác nhau sau mổ.
Các chất liệu treo cơ trán
Cân cơ: Cân cơ đùi sấy khô là một trong những chất liệu được dùng phổ biến để treo cơ trán. Cân cơ có thể được lấy từ ngân hàng mô.
Cân cơ tự thân: Cân cơ có độ đàn hồi rất tốt, hòa nhập vào mi mắt, cơ trán, do vậy hiếm khi bị thải loại hay tiêu chất liệu và sụp mi tái phát rất ít xảy ra. Khó lấy đủ cân cơ ở trẻ dưới 3 tuổi, vì vậy cân cơ tự thân không có chỉ định với trẻ rất nhỏ.
Supramid: supramid extra là một loại chỉ nhãn khoa đa sợi 4-0, có thể thay thế cho cân cơ. Supramid hay bị tiêu và sụp mi tái phát nên không phải là giải pháp lâu dài cho điều trị sụp mi. Supramid thường áp dụng cho các trẻ cần điều chỉnh sụp mi sớm để tránh nhược thị nhưng cần thay thế bằng chất liệu ổn định lâu dài sau này.
Silicon: Silicon là một chất liệu nhân tạo thay thế cân cơ, không cần người cho và có thể dùng cho bệnh nhân ở bất cứ độ tuổi nào. Không giống như supramid, silicon ít gây tái phát hơn và thường được dùng như giải pháp lâu dài cho điều trị sụp mi. Ưu điểm khác của chất liệu này là đàn hồi và có thể chỉnh được cả trong phẫu thuật và sau phẫu thuật nếu độ cao mi thay đổi theo thời gian.
BS. Hà Thị Thu Hà, BS. Phạm Trọng Văn