Đau thắt lưng là bệnh rất hay gặp ở nhiều người và nhiều đối tượng nhưng thường dễ bị xem nhẹ. Tuy nhiên, chớ coi thường căn bệnh này.
Đau thắt lưng là triệu chứng đau khu trú từ ngang đốt sống thắt lưng 1 xuống nếp lằn mông, thường gặp ở người lao động, sinh hoạt hàng ngày tại cộng đồng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, có khoảng 65 - 90% những người trưởng thành bị đau vùng thắt lưng ít nhất một lần trong đời, ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt và lao động của bệnh nhân. Điều này do chức năng giải phẫu đặc biệt của vùng thắt lưng chịu nhiều áp lực và sức nặng cơ thể khi hoạt động. Ngoài ra, vùng thắt lưng có tầm vận động rất rộng gồm các động tác cúi, ngửa, nghiêng, xoay, biên độ vận động lớn và là vùng bản lề, đảm nhiệm chính vận động cúi, ngửa vùng thắt lưng. Ở Việt Nam , ước tính đau thắt lưng chiếm tỷ lệ 2% trong cộng đồng; 6% trong tổng số các bệnh xương khớp. Đau thắt lưng là một vấn đề phức tạp do nhiều nguyên nhân khác nhau và cũng có nhiều cách xử trí khác nhau tùy theo nguyên nhân của bệnh.
Phục hồi chức năng cho người bệnh. Ảnh: TM
Dấu hiệu nhận biết bệnh:
Đau cột sống thắt lưng do giãn dây chằng: Thường xuất hiện sau làm nặng, làm sai tư thế, sau nhiễm lạnh và động tác mạnh đột ngột. Co cứng khối cơ cạnh cột sống, vẹo cột sống làm dáng đi lệch sang một bên và ấn có điểm đau cạnh cột sống vùng thắt lưng.
Đau cột sống thắt lưng do thoát vị đĩa đệm: Đau từ vùng thắt lưng lan dọc xuống mông, mặt sau ngoài đùi và trước ngoài cẳng chân, kết thúc ở gót hoặc các ngón chân. Đôi khi có rối loạn cảm giác như tê bì, kiến bò, kim châm, hoặc đau rát. Gập hai chân vuông góc với mặt giường, bệnh nhân đau tăng lan xuống mông và chân. Rối loạn đại tiểu tiện nếu có chèn ép tủy sống hoặc các rễ thần kinh vùng đuôi ngựa. Đôi khi có teo cơ vùng đùi, cẳng chân ở bệnh nhân đau mạn tính.
Đau cột sống thắt lưng trong bệnh cảnh toàn thân: Đau lưng do sốt virut, nhiễm khuẩn (lao, viêm đĩa đệm...), trong bệnh cảnh ung thư...
Một số xét nghiệm cần thiết: Chụp Xquang, chụp cộng hưởng từ, cắt lớp vi tính giúp chẩn đoán nguyên nhân.
Biến chứng nguy hiểm: Liệt, teo cơ, rối loạn đại tiểu tiện, rối loạn cảm giác
Nguyên nhân của bệnh: Thoái hóa cột sống, thoát vị đĩa đệm, viêm cột sống dính khớp, chấn thương cột sống, trượt đốt sống, cong, vẹo, gù ưỡn quá mức, gai đôi cột sống, loãng xương (gặp ở nữ sau mãn kinh), lao cột sống...
Chẩn đoán: Dựa vào hỏi bệnh, các dấu hiệu nhận biết đau lưng và xét nghiệm.
Điều trị và những lưu ý cần thiết:
Phục hồi chức năng:
Giai đoạn cấp: Nghỉ ngơi tuyệt đối kết hợp vật lý trị liệu gồm chườm nhiệt ấm, điện xung kích thích, điện phân dẫn thuốc và siêu âm trị liệu nhằm tăng cường chuyển hóa, chống phù nề, chống viêm giảm đau.
Sau giai đoạn cấp: Tiếp tục chườm nhiệt ấm, kích thích điện, siêu âm trị liệu, xoa bóp nhẹ nhàng, kéo giãn cột sống thắt lưng bằng máy, tác động cột sống, tập vận động cột sống thắt lưng.
Bài tập nghiêng xương chậu tập mạnh nhóm cơ vùng lưng: Khởi đầu ở tư thế nằm ngửa gối và háng gập, tập từ dễ đến khó. Bệnh nhân lấy lưng đè xuống mặt giường, hoặc lấy lưng đè lên tay đặt dưới lưng. Sau đó đưa mông lên cao giữ, không đưa lưng lên và không được ưỡn lưng ra phía trước. Sau cùng tập tư thế đứng lưng và gót chân áp sát vào tường.
Tập cuốn thân mình làm mạnh nhóm cơ bụng: Bệnh nhân nằm, gối và háng gập, cuốn thân mình vào sao cho mũi gần chạm gối. Sau đó tập từ tư thế ngồi sang tư thế nằm tay vịn hai đầu gối, thả người ra phía sau.
Bài tập mạnh và thư giãn nhóm cơ bụng và lưng bị co thắt: Khởi đầu tập kéo giãn một bên sau chuyển bên, người bệnh nằm ngửa hai tay nắm lấy một đầu gối, kéo đầu gối về phía vai cùng bên. Sau đó kéo cả hai gối cùng lúc lên sát ngực một cách đều đặn. Tiếp theo là tập mạnh cơ bụng tư thế ngồi hai chân co lại và dang, gập thân mình xuống giữa hai chân.
Bài tập thư giãn nhóm cơ ụ ngồi co thắt: Tư thế ngồi một chân duỗi thẳng, một chân co lại và xoay ngoài, cúi người xuống ngón tay trỏ chạm vào ngón chân cái của chân duỗi.
Tập thư giãn nhóm cơ gập hông co thắt: Kéo giãn nhóm cơ gập hông, không làm tăng độ ưỡn của cột sống lưng. Kỹ thuật viên hướng dẫn các tư thế kéo giãn nhóm cơ này để bệnh nhân thực hiện.
Điều trị bằng thuốc: Thuốc giảm đau (acetaminophen), giảm đau chống viêm (mobic, arcoxia...); glucosamin sulfate hoặc glucosamin chondroitin sulfate liều 1500mg/ngày; thuốc giãn cơ: myonal 100mg/ngày.
Điều trị ngoại khoa: Chỉ định khi đau thắt lưng do thoát vị đĩa đệm, trượt đốt sống nặng điều trị nội khoa và phục hồi chức năng không hiệu quả.
Cách phòng bệnh: Sửa tư thế xấu là sửa một thói quen xấu thành một thói quen tốt, đòi hỏi sự kiên trì và thời gian của bệnh nhân và của kỹ thuật viên. Giữ cho cơ thể ở tư thế đúng trong lao động và sinh hoạt hằng ngày.
TS. Lương Tuấn Khanh - Ths. Đỗ Đào Vũ (Trung tâm Phục hồi chức năng - Bệnh viện Bạch Mai)
