Phụ nữ Mường gìn giữ linh hồn thổ cẩm.
Bản hòa ca của sợi và màu
Trong đời sống của người Mường ở Sơn La, bên cạnh nghề trồng lúa nước là chính, các nghề thủ công truyền thống đã hình thành rất sớm và trở thành một phần quan trọng của văn hóa bản địa. Dệt thổ cẩm, đan lát hay chế tác đều phản ánh sự sáng tạo, khéo léo và óc thẩm mỹ tinh tế của cộng đồng cư dân núi rừng Tây Bắc
Với người Mường, phụ nữ phải biết dệt vải, đó là niềm tự hào và cũng là thước đo sự đảm đang. Trong mỗi nếp nhà sàn xưa, tiếng thoi đưa lách cách, tiếng con thoi kéo sợi vang lên đều đặn, hòa vào nhịp sống ấm áp của bản làng.
Người Mường trồng bông, kéo sợi và nhuộm màu từ chính những sản vật của núi rừng: vỏ cây, rễ cây, lá rừng. Với họ, mỗi sắc màu trong tấm vải đều có ý nghĩa riêng: Đen tượng trưng cho đất mẹ; Đỏ màu của sự sống; Trắng sự tinh khiết; Xanh sắc núi rừng quê hương.
Người phụ nữ Mường ngồi bên khung cửi truyền thống, cẩn trọng đưa thoi để dệt nên tấm vải thổ cẩm đầy sắc màu.
Từ những sợi bông giản dị, họ dệt nên tấm thổ cẩm với hoa văn kẻ caro, hình chim, răng cưa, bông lúa, xoắn ốc… xen trên nền chàm hoặc nâu, thể hiện quan niệm thẩm mỹ mộc mạc mà sâu lắng.
Thổ cẩm với người Mường không chỉ là vật dụng. Đó là ngôn ngữ văn hóa, là cách gửi gắm tình yêu quê hương, nhắc nhớ bản sắc và câu chuyện của mỗi gia đình, mỗi bản làng.
Ngày nay, các làng dệt như Mường Thải, Mường Lang, Suối Bau vẫn gìn giữ nghề cổ truyền. Ngoài váy áo, người dân còn sáng tạo khăn, túi, áo, vỏ gối, tranh treo… phục vụ du khách, góp phần duy trì tinh hoa nghề xưa.
Mỗi động tác nhỏ đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm.
Một phụ nữ Mường xe sợi từ những cuộn chỉ nhuộm màu tự nhiên, bước khởi đầu quan trọng để tạo nên tấm thổ cẩm hoàn chỉnh.
"Tôi dệt từ ký ức của bà và mẹ…"
Chia sẻ với phóng viên, chị Đinh Thị Vân (SN 1985, dân tộc Mường, tỉnh Sơn La) cho biết, đến nay chị đã có gần 30 năm gắn bó với nghề trồng bông, kéo sợi, dệt vải. Bồi hồi nhớ lại, chị nói: “Từ bé tôi đã xem bà và mẹ dệt vải. Đến 15 tuổi mới được dạy xe sợi, dệt vải. Những ngày đầu chân còn vụng, không biết cách đạp guồng xe chỉ; sợi đứt thì loay hoay mãi không nối được, bà với mẹ phải dạy đi dạy lại”.
Sau gần hai năm, chị mới thật sự quen nghề. Từ đó, dệt vải trở thành công việc gắn bó mỗi ngày.
Khéo léo nối những sợi chỉ bị đứt – kỹ năng quan trọng để đảm bảo tấm vải liền mạch.
Chị Đinh Thị Vân bên khung cửi.
"Phụ nữ Mường thì phải biết dệt vải, biết xe chỉ. Lấy chồng rồi, ban ngày lên nương, tối về tranh thủ dệt. Nhiều khi ba, bốn giờ sáng đã dậy để dệt rồi lại đi làm rẫy", chị nói.
Giờ đây, chị Vân dành trọn thời gian để dệt thổ cẩm và truyền nghề cho con cháu.
"Nghề này của cha ông, của bà mẹ để lại nên bọn em không bỏ được. Em dệt để giữ nghề, giữ luôn cả cái hồn của người Mường", chị nói.
Từ đôi tay cần mẫn của những người phụ nữ như chị Vân, những tấm vải thổ cẩm tiếp tục được dệt nên mỗi ngày, như bản hòa ca của sợi và màu, giữ lại nét đẹp văn hóa của người Mường giữa núi rừng Sơn La.
Những động tác thuần thục trên khung dệt, thể hiện kỹ nghệ lâu đời được truyền từ mẹ sang con trong các gia đình Mường.
Hai phụ nữ Mường phối hợp dệt thổ cẩm, từng đường thoi tạo nên nền vải rực rỡ sắc màu.
Cận cảnh các sợi chỉ nhiều màu được căng đều trên khung, tạo nên bố cục hoa văn đặc trưng của người Mường.
Từ những sợi chỉ, qua bàn tay khéo léo của người phụ nữ là trang phục truyền thống của người Mường.
Người phụ nữ chỉnh lại một tấm thổ cẩm cho cô gái trẻ, thể hiện sự gìn giữ và truyền nghề của các thế hệ Mường.
