Khớp gối có vị trí nằm ở đầu dưới của xương đùi, đầu trên của xương chày, mặt sau của xương bánh chè và được che phủ bởi sụn khớp. Vì vậy, khi vận động, khớp được trượt trên bề mặt của các sụn này. Mặt khác khớp gối là khớp rất quan trọng, bởi vì, nó chịu lực tác động của toàn bộ cơ thể và là khớp vận động nhiều nhất so với các khớp khác, chính vì thế, nó rất dễ bị thoái hóa.
Thoái hóa khớp gối là gì?
Đó là hiện tượng thoái hóa loạn dưỡng của khớp gối, trước hết được biểu hiện sự biến đổi ở bề mặt sụn khớp, sau đó là biến đổi ở bề mặt khớp, hình thành các gai xương, cuối cùng dẫn đến biến dạng khớp gọi là hư khớp, ảnh hưởng lớn đến vận động.
Ở giai đoạn đầu, khớp gối chưa hư ngay do dịch trong bao khớp chưa bị ảnh hưởng nhiều (chưa hao hụt nhiều). Khi khớp bị thương tổn nhiều, làm ảnh hưởng đến bao khớp (biến đổi ở bề mặt khớp, hình thành gai xương…), dịch khớp sẽ càng ngày càng kém đi cả về lượng và chất. Vì vậy, làm cho độ ma sát giữa các đầu khớp sẽ tăng lên, trong khi lực tác động của trọng lực cơ thể vẫn không đổi hoặc tăng lên (tăng cân, béo phì…), càng ngày mặt sụn khớp gối càng bị hao mòn dần dần, dẫn đến hẹp khe khớp ảnh hưởng đến khả năng vận động của khớp gối gây đau, vận động khó khăn. Một số trường hợp do mất sụn khớp hoàn toàn cho nên sự tiếp xúc chỉ xảy ra giữa xương với xương nên rất đau, nhất là khi cử động, vận động cơ thể.
Nguyên nhân nào?
Thực ra khớp gối ở người trẻ cũng có thể bị thoái hóa do chấn thương không hồi phục gây ra. Tuy vậy, đại đa số thoái hóa khớp gối thường xảy ra ở người lớn tuổi, đặc biệt là NCT. Nguyên nhân gây thoái hóa khớp gối rất đa dạng, thường hay gặp nhất là lão hóa bởi tuổi tác, nhất là ở những người có tiền sử lao động chân tay nặng nhọc, mang vác nhiều (công nhân bốc vác…), đứng lâu do nghề nghiệp, công việc hoặc béo phì càng ngày càng tăng cân, đặc biệt là những người bị béo phì từ lúc còn trẻ, tăng dần theo tuổi tác cho đến khi già. Nhiều trường hợp thoái hóa khớp gối do bị chấn thương khớp gối (đứt dây chằng khớp gối, vỡ, nứt lồi cầu dưới xương đùi hoặc xương chày hoặc nứt, vỡ xương bánh chè…). Thoái hóa khớp gối có thể do yếu tố thuận lợi của trục chi dưới, bởi bất thường về giải phẫu (hoặc lệch sang trái hoặc lệch sang phải) hoặc do tổn thương ở khớp gối bởi các nguyên nhân do viêm nhiễm (nhiễm khuẩn, viêm khớp dạng thấp…). Ngoài ra, thoái hóa khớp gối có thể bởi chấn thương xương đùi, xương chậu (vỡ, rạn, nứt, gãy…).
Biểu hiện có gì đặc biệt?
Đau ở khớp gối bị thoái hóa là dấu hiệu xuất hiện sớm nhất (đau quanh khớp gối hoặc chỉ đau một vài điểm), lúc đầu đau chỉ xuất hiện nhẹ, nhất là lúc đi lại nhiều, hoặc lúc lên xuống cầu thang hoặc lên dốc. Đau thường xuất hiện vào ban đêm. Khớp gối có thể bị sưng lên do viêm hoặc do tràn dịch khớp, nếu được chọc hút dịch ra, đau sẽ giảm nhưng có thể tái phát vài ngày sau đó. Càng về sau, người bị thoái hóa khớp gối có thể bị cứng khớp, biểu hiện rõ nhất là lúc sáng sớm, lúc vừa ngủ dậy làm cho vận động khó khăn, đau khớp, nếu xoa bóp, co duỗi, sau một thời gian ngắn, hiện tượng cứng khớp sẽ giảm, đỡ đau hơn và đi lại bình thường, nhưng ngày hôm sau có thể lại xuất hiện giống như ngày hôm trước.
Nếu có đủ điều kiện vô trùng tuyệt đối, có thể chọc hút thăm dò
Cứng khớp là hậu quả, là thể hiện biến chứng ban đầu của thoái hóa khớp. Cứng khớp sẽ ngày một gia tăng làm hạn chế vận động, hạn chế gấp, duỗi khớp gối càng về sau có thể làm biến dạng khớp gối (chi dưới bên khớp gối thoái hóa bị cong, vẹo vào trong hoặc ra ngoài). Cứng khớp và biến dạng khớp càng ngày càng rõ rệt hơn, vì vậy, đi lại khó khăn, thậm chí phải dùng nạng hoặc phải có người hỗ trợ mới đi lại được.
Để chẩn đoán thoái hóa khớp, có thể chụp X-quang, chụp cắt lớp vi tính (CT), tốt hơn là chụp cộng hưởng từ (MRI). Trong trường hợp sưng khớp, có thể siêu âm khớp; nếu có đủ điều kiện vô trùng tuyệt đối, có thể chọc hút thăm dò…
Nguyên tắc điều trị và phòng bệnh
Khi thấy bất thường ở khớp gối nên đi khám, tốt nhất là khám chuyên khoa khớp. Nguyên tắc điều trị thoái hóa khớp là giảm đau như: chiếu đèn hồng ngoại, dòng điện giảm đau, sóng siêu âm giảm đau, chườm nóng (túi chườm, khăn có nước ấm…) và tập co duỗi nhẹ nhàng, xoa bóp làm nóng khớp nhất là vào buổi sáng, lúc vừa ngủ dậy. Giảm phù nề bằng thuốc. Điều trị bằng ngoại khoa (thay khớp gối với mục đích thay sụn khớp gối) khi thật cần thiết do điều trị nội khoa không có hiệu quả. Với người béo phì cần giảm cân. Ngoài ra, người bị thoái hóa khớp gối cần tránh ngồi xổm, đứng lâu, tránh mang vác nặng, hạn chế lên xuống cầu thang, hạn chế leo dốc (miền núi). Nên có chế độ dinh dưỡng hợp lý, bởi vì khi đã tuổi cao, việc tiêu hóa, hấp thu thức ăn có khó khăn hơn lúc trẻ.