Theo quy luật, mùa hè là mùa của bệnh viêm não Nhật Bản B. Tuy nhiên, năm nay bệnh viêm não Nhật Bản B đang gia tăng và có những dấu hiệu bất thường.
Nếu như năm 2013, ở nước ta số bệnh nhân mắc viêm não Nhật Bản B chiếm 8% số ca viêm não, 6 tháng đầu năm nay tỷ lệ này lên tới 30%.
Đối với bệnh viêm não Nhật Bản B, cần phát hiện bệnh sớm và nhanh chóng đưa người bệnh đến bệnh viện để được khám và cấp cứu kịp thời. Nếu chậm trễ do tự ý điều trị hoặc để người không am hiểu chuyên môn can thiệp chỉ làm tăng nặng bệnh, gây khó khăn cho chẩn đoán và điều trị khi nhập bệnh viện.
Đặc điểm của bệnh viêm não Nhật Bản B
Hiện nay các trường hợp mắc bệnh viêm não Nhật Bản B chủ yếu ở các tỉnh phía Bắc nước ta, trong đó tập trung ở các tỉnh Bắc Giang, Hưng Yên, Vĩnh Phúc và các huyện ngoại thành Hà Nội…
Bệnh viêm não Nhật Bản B do virút Arbo gây ra, môi giới truyền bệnh viêm não Nhật Bản B là muỗi Culex. Do đó, mùa mưa thời tiết rất thuận lợi cho các loài muỗi phát triển, hơn nữa mùa hè nóng nực, ở nông thôn, miền núi do hiện tượng không nằm màn dễ bị muỗi đốt, vì vậy, bệnh viêm não Nhật Bản B rất có khả năng xuất hiện, bùng phát. Ở Việt Nam, loài muỗi Culex sinh sản mạnh nhất vào mùa hè, mùa mưa, đặc biệt từ tháng 3 đến tháng 7, 8. Muỗi Culex có đặc điểm tấn công người mạnh nhất (hút máu người) vào lúc chập tối và cả ban ngày lẫn ban đêm.
Bệnh viêm não Nhật Bản B gặp chủ yếu ở trẻ em dưới 15 tuổi (chiếm tỉ lệ trên 90% số ca mắc) trong đó đa số là trẻ từ 1 - 5 tuổi nhưng người lớn cũng có thể mắc bệnh (nếu chưa có miễn dịch). Bởi vì, ở độ tuổi này có sức thụ bệnh cao với bệnh viêm não Nhật Bản B hơn người trưởng thành, đặc biệt là ở các trẻ chưa có miễn dịch đối với virút Arbo gây bệnh. Đặc điểm của virút viêm não Nhật Bản B là rất có ái lực với tế bào thần kinh, chính vì vậy, khi virút vào máu, chúng nhanh chóng đến hệ thần kinh trung ương và nhân lên (sinh sôi, nảy nở) mạnh mẽ ở đó và gây bệnh
Triệu chứng
Thời kỳ nung bệnh (ủ bệnh) của viêm não Nhật Bản B thường kéo dài từ 5 - 7 ngày, sau đó là thời kỳ khởi phát.
Thời kỳ khởi phát xuất hiện các triệu chứng như viêm long đường hô hấp trên (sổ mũi, viêm họng, nghẹt mũi, ho…), sốt cao đột ngột (trên 39 - 40oC), kèm theo đau đầu, đặc biệt là ở vùng trán. Có thể có rối loạn tiêu hóa (đau bụng có kèm theo đi ngoài phân lỏng, buồn nôn, nôn) nhất là ở trẻ nhỏ tuổi. Tính chất nôn là nôn vọt và không lệ thuộc vào bữa ăn (nôn bất kỳ lúc nào). Trẻ bị bệnh có biểu hiện cứng gáy, tăng trương lực cơ và có thể xuất hiện lú lẫn, mất dần ý thức.
Tiếp đến là thời kỳ toàn phát. Ở thời kỳ này thì các dấu hiệu đã có ở thời kỳ khởi phát nhưng tăng mạnh lên, đặc biệt là các dấu hiệu thần kinh như cuồng sảng, ảo giác hoặc kích động, tăng trương lực cơ làm cho trẻ bệnh nằm trong tư thế co quắp “kiểu cò súng”. Co giật cũng có thể xuất hiện hoặc bị bại, liệt cứng. Đối với loại bệnh nặng thì có thể u ám lúc ban đầu rồi dần dần đi vào hôn mê. Ngoài ra, có các dấu hiệu về thần kinh thực vật tăng lên rõ rệt như vã mồ hôi, rối loạn vận mạch dưới da (da lúc đỏ, lúc tái), rối loạn nhịp thở và tăng tiết dịch ở hệ hô hấp.
Bước sang tuần thứ 2, các triệu chứng như sốt, triệu chứng thần kinh, tim mạch dần dần giảm (gọi là thời kỳ hồi phục). Ở giai đoạn này, nếu qua khỏi, bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn. Một số trường hợp nặng có thể để lại di chứng liệt cứng ở chi trên hoặc chi dưới, liệt mặt hoặc di chứng rối loạn tinh thần, mất ổn định về tình cảm, thay đổi cá tính, chậm phát triển trí tuệ.
Vì não bị viêm làm cho não phù nề chèn ép trong khi đó, hộp sọ không thay đổi thể tích. Phần não bị chèn ép vào vùng kiểm soát hô hấp (gây viêm phổi, viêm phế quản hoặc viêm phế quản - phổi do bội nhiễm vi khuẩn), tim mạch nên bệnh nhân bị hôn mê, ngừng thở, dẫn đến tử vong. Bệnh viêm não Nhật Bản B có tỉ lệ tử vong cao (khoảng từ 20 - 80%) thường gặp ở những bệnh nặng như: có co giật, hôn mê sâu, nằm lâu ngày, suy kiệt, viêm phổi nặng. Ngoài ra có thể gặp một số có di chứng muộn sau một năm hoặc lâu hơn như động kinh, Parkinson.
Phòng và điều trị như thế nào?
Bệnh viêm não Nhật Bản B tuy rất nặng nhưng một người, sau khi mắc bệnh viêm não Nhật Bản B khỏi thì có miễn dịch vững bền. Vì vậy, tiêm chủng vắc-xin viêm não Nhật Bản B là hết sức có lợi, cần thiết đối với trẻ và người lớn chưa có miễn dịch.
Ngoài ra, ngành Y tế cần tuyên truyền rộng khắp trong toàn dân về tác hại của bệnh viêm não Nhật Bản B, nguy hiểm của muỗi và vai trò của bọ gậy (lăng quăng) là con đẻ của muỗi. Đồng thời phổ biến các biện pháp diệt bọ gậy, muỗi trưởng thành bằng mọi hình thức. Các biện pháp thường áp dụng là khơi thông hệ thống cống rãnh, lấp ao tù, nước đọng sau các trận mưa.
Đậy kín các chum vại đựng nước không cho muỗi vào đẻ trứng, thay nước trong lọ cắm hoa hàng ngày, bắt muỗi bằng bẫy, bằng vợt, bằng đèn và áp dụng các biện pháp dùng hóa chất diệt muỗi như: phun, tẩm màn và dùng hương xua, diệt muỗi.
Biện pháp phun hóa chất diệt muỗi là biện pháp rất hữu hiệu nhưng cần tiến hành đồng bộ cho tất cả các hộ gia đình trong thôn, tổ dân phố, không được bỏ sót bất kỳ một gia đình nào để không còn nơi trú ẩn của muỗi.
Khi nằm nghỉ hay ngủ (cả ban ngày, cả ban đêm) cần nằm màn một cách tuyệt đối nhằm tránh muỗi đốt, nếu màn rách, thủng cần khâu, vá cẩn thận không cho muỗi chui vào đốt, hút máu. Cần phát hiện sớm bệnh nhân mắc bệnh viêm não Nhật Bản B để cho bệnh nhân nằm màn tuyệt đối không để muỗi đốt, hút máu và truyền bệnh cho người lành.
PGS.TS. BÙI KHẮC HẬU
