Hiện nay, để phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu có 3 loại vaccin được sử dụng rộng rãi: 1 loại phòng được 4 týp A, C, Y và W-135, cấp phép năm 1978 là loại duy nhất được dùng tại Mỹ hiện nay và 1 loại phòng 2 týp A và C của vi khuẩn này, hiện đang được sử dụng tại Việt Nam. Loại thứ 3 là vaccin phòng 3 týp A, C và W mới được sử dụng ở một vài nước. Đây là loại vaccin tiếp hợp (liên kết giữa polysaccharide với chất mang protein). Nhờ đó vaccin có thể gây miễn dịch tốt hơn ở trẻ và tạo ra trí nhớ miễn dịch lâu hơn.
Vaccin được đóng gói dưới dạng đông khô liều đơn hoặc nhiều liều cùng với dung môi pha hồi chỉnh đi kèm. Sau khi pha hồi chỉnh, vaccin là một dung dịch trong suốt. Hiện nay chưa có loại vaccin phòng viêm màng não do não mô cầu týp B.
 Hình ảnh cấu tạo màng não. |
Tính sinh miễn dịch và hiệu lực của vaccin
Vaccin viêm màng não do não mô cầu có đặc điểm tương tự như các vaccin polysaccharide khác (ví dụ vaccin phế cầu) mà một trong những đặc điểm quan trọng nhất là đáp ứng của cơ thể với vaccin phụ thuộc vào tuổi người được tiêm. Các nghiên cứu cho thấy khả năng sinh miễn dịch kém nếu tiêm cho trẻ dưới 2 tuổi. Sau khi tiêm vaccin khoảng 7-10 ngày, nồng độ kháng thể đạt tới mức đủ để bảo vệ người được tiêm. Đối với những trẻ dưới 5 tuổi, kháng thể chống lại vi khuẩn týp A và C giảm đáng kể sau 3 năm nếu tiêm 1 mũi duy nhất. Ở những người lớn khỏe mạnh, mức độ kháng thể cũng giảm nhưng vẫn còn đủ để phát hiện tới 10 năm sau khi tiêm vaccin. Dù vaccin được cho là có tác dụng bảo vệ ít nhất 3 năm với trẻ độ tuổi đi học và người lớn nhưng hiệu lực của vaccin đối với týp A giảm một cách đáng kể đối với trẻ < 5 tuổi. Một nghiên cứu cho thấy hiệu lực của vacxin giảm từ > 90% xuống còn <10% trong vòng 3 năm với trẻ được tiêm vaccin lúc dưới 4 tuổi. Hiệu lực vaccin đạt 67% với trẻ trên 4 tuổi.
Lịch tiêm chủng và cách sử dụng
Đối với cả trẻ em và người lớn, vaccin phòng bệnh viêm màng não do não mô cầu được chỉ định tiêm bắp với 1 liều duy nhất 0,5ml. Vaccin có thể được tiêm đồng thời với các loại vaccin khác nhưng tiêm ở những vị trí khác nhau. Không cần thiết phải tiêm cho tất cả trẻ nhỏ bởi vaccin không có hiệu lực cao với trẻ < 2 tuổi - lứa tuổi có nguy cơ cao nhất bị mắc bệnh tản phát và bởi vaccin có tác dụng bảo vệ tương đối ngắn. Tuy vậy, cha mẹ trẻ nên đưa con đi tiêm nếu trẻ có nguy cơ bị bệnh cao. Người ta cũng khuyên nên tiêm vaccin đối với những người làm việc trong phòng thí nghiệm - nơi thường tiếp xúc với vi khuẩn não mô cầu, những người đi du lịch tới các vùng đang có dịch não mô cầu xảy ra.
Tiêm chủng nhắc lại
Tiêm nhắc lại có thể được chỉ định cho những người có nguy cơ bị nhiễm bệnh cao (ví dụ người hiện đang sống trong vùng có vụ dịch xảy ra), đặc biệt là những trẻ khi được tiêm liều vaccin thứ nhất lúc dưới 4 tuổi. Những trẻ này nên được tiêm nhắc lại sau 2-3 năm nếu chúng vẫn có nguy cơ bị bệnh cao.
Sự cần thiết của việc tiêm nhắc lại đối với trẻ lớn và người lớn tới nay vẫn chưa được làm rõ nhưng các nghiên cứu cho thấy nồng độ kháng thể bảo vệ trong máu giảm nhanh sau 2-3 năm. Do đó, nếu vẫn có chỉ định tiêm vaccin, những đối tượng này nên tiêm nhắc lại sau mũi 1 từ 3-5 năm.
Tính an toàn và những phản ứng sau tiêm?
 |
Những phản ứng sau khi tiêm vaccin não mô cầu thường rất nhẹ. Một số người có thể cảm thấy đau, đỏ nơi tiêm. Những biểu hiện này thường mất đi sau 1 đến 2 ngày, gặp ở khoảng 5-10% số người được tiêm vaccin. Các phản ứng toàn thân như đau đầu, mệt mỏi được báo cáo trong mức 2-5% số người được tiêm. 3% trường hợp tiêm có thể bị sốt nhẹ. Những phản ứng nặng như phản ứng dị ứng (quá mẫn, mày đay, khó thở…), lơ mơ và những phản ứng thần kinh (động kinh, mất cảm giác) rất hiếm gặp.
Chống chỉ định và các thận trọng khi sử dụng
Chống chỉ định tiêm vaccin nếu người được tiêm có phản ứng dị ứng nặng với 1 thành phần của vaccin hay bị phản ứng nặng sau lần tiêm đầu. Phụ nữ có thai, đang cho con bú hay dùng thuốc ức chế miễn dịch không phải là những chống chỉ định tiêm vaccin. Theo khuyến nghị của Uỷ ban Tư vấn Thực hành Tiêm chủng Hoa Kỳ năm 1997: “Dựa trên các số liệu của các nghiên cứu về sử dụng vaccin não mô cầu cho phụ nữ lúc đang có thai, thay đổi chỉ định tiêm vaccin não mô cầu cho phụ nữ khi có thai là không cần thiết”.
ThS. Phạm Tuấn