Kể từ khi phát minh (1952) cho đến quá nửa thập niên 80 thế kỷ trước, người ta chỉ biết oxytocin là một hormon của thùy sau tuyến yên, có chức năng hỗ trợ tiết sữa, làm co bóp cơ tử cung (dùng gây chuyển dạ, thúc đẻ ); ép các mạch máu cơ tử cung (dùng cầm máu trong sản phụ khoa). Tuy nhiên, vào cuối thập niên 80, đặc biệt là vào thập niên đầu thế kỷ 21, các nhà khoa học phát hiện ra nhiều điều lý thú về hormon như chức năng kích thích tình dục, điều chỉnh hành vi...
Chức năng kích thích tình dục
Thử nghiệm tiêm vào tủy sống chuột thấy oxytocin tạo ra sự cương cứng ở chuột đực, kích thích sinh dục ở chuột cái thông qua hoạt động vùng hạ đồi - tuyến yên. Quan sát ở người thấy trong quá trình kích thích sinh dục, ở cả nam và nữ, mức oxytocin tăng khi đến điểm cực khoái. Tuy nhiên có sự khác nhau: Ở nữ, oxytocin tăng cấp ngay khi ở điểm cực khoái; sự tăng trong các giai đoạn khi kích thích tình dục có lẽ là để đáp ứng với quầng vú, núm vú, đường sinh dục, giúp vào sự vận chuyển trứng. Trong khi đó ở nam, oxytocin không tăng cấp khi ở điểm cực khoái mà diễn ra trong suốt giai đoạn kích thích tình dục.
Có hy vọng dùng oxytocin như là một chất kích thích tình dục, đặc biệt trong rối loạn cương ở nam, lãnh cảm ở nữ. Song vì chưa lý giải được quan hệ nhân - quả nên các nhà khoa học còn chưa xem chúng như một tác nhân chữa bệnh.
 So sánh tác dụng của oxytocin với giả dược trên hình ảnh MRI não bộ. |
Chức năng điều chỉnh các hành vi - xã hội
Thử nghiệm trên động vật thấy oxytocin có liên quan đến việc điều chỉnh các hành vi xã hội (bầy đàn) của nhiều loài. Trên chuột cái, nếu tiêm truyền vào tủy sống kháng oxytocin thì chuột cái không còn thể hiện hành vi điển hình, nhưng ngược lại tiêm truyền oxytocin thì chuột cái lại thể hiện các hành vi điển hình của người mẹ đối với con. Như vậy, oxytocin ở người mẹ là yếu tố tạo nên sự âu yếm vuốt ve, ngược lại sự âu yếm vuốt ve cũng làm tăng oxytocin ở người con, do đó tạo nên tình mẫu tử.
Sau nhiều nghiên cứu, các nhà khoa học cũng cho thấy: Người mẹ có hành vi ôm con vào lòng là vì não tiết ra chất oxytocin. Ngược lại, đứa trẻ đang khóc vì sợ hãi, đau đớn khi được mẹ ôm vào lòng thì không còn đau đớn sợ hãi nữa, cũng vì lúc ấy trong não trẻ xuất hiện chất oxytocin. Oxytocin không những có tác động tức thời như vậy mà còn có tác động lâu dài đến cả cuộc đời sau này của trẻ.
Liệu có thể tạo nên tình mẫu tử bằng oxytocin không? Câu trả lời là có nhưng chỉ tạm thời. Nhưng tạo ra tình mẫu tử bằng oxytocin như vậy có thể là không đúng với tự nhiên, trái đạo đức. Chính vì các nhà quản lý không vượt qua được quan niệm này mà các nhà khoa học chưa có thể mở rộng việc nghiên cứu trên người. Nhưng có một câu hỏi đặt ra, nếu một người mẹ vì lý do nào đó, trong một thời điểm nhất định không sản xuất đủ lượng oxytocin cần thiết thì có thể dùng oxytocin ngắn hạn như một chất mồi, rồi sau đó, khi vượt qua được thời điểm này, người mẹ lại bình phục sản xuất được oxytocin như những người mẹ bình thường khác? Làm như thế có lẽ không có gì sai, nếu như trước đây ta đã dùng testosteron cho nam giới trẻ bị nhược dương, nhằm làm cho sinh hoạt lứa đôi nồng nàn hơn, dùng estrogen cho người mãn kinh để tránh sự cáu gắt khó chịu, sự buồn chán trầm cảm làm cho vợ chồng lúc về già bớt đi những trục trặc.Vấn đề là ở chỗ, ta không thể thay thế cho chất nội sinh vĩnh viễn, mà chỉ bổ sung có liều lượng và thời hạn.
Chức năng tác động lên hệ thần kinh
- Làm tăng sự tự tin mãn nguyện: Thử nghiệm cho người hít rồi cho tiếp xúc với các trò chơi mạo hiểm thấy những người này tăng được niềm tin, giảm sợ hãi. Điều này có thể tạm giải thích là do oxytocin ức chế hạnh nhân (amygdala), nơi kiểm soát sự sợ hãi. Tương tự, việc cho người hít oxytocin cũng tạo ra sự hào phóng, lòng vị tha, cảm giác mãn nguyện, hạnh phúc. Ở đàn ông, sự mãn nguyện và hạnh phúc ấy thể hiện ngay ở khuôn mặt. Một số nghiên cứu nhận xét rằng, oxytocin có vai trò giúp vào bộ nhớ và việc học tập, đặc biệt là những thông tin có tính xã hội, nhưng lại giảm nhớ lại những việc đối kháng, có nghĩa là không nhớ những điều ác cảm.
- Làm tăng sự cảm thông, hòa đồng: Oxytocin cũng làm giảm sự khoái cảm khi dùng các chất gây nghiện (cocain, thuốc phiện rượu) và do thế làm giảm hội chứng cai.Oxytocin có thể làm tăng sự cảm thông, tình yêu và sự hòa đồng với người khác qua kích hoạt thụ thể của oxytocin serotonin 5-HT1A giống như ecstasy.
Trong các bệnh thần kinh có trạng thái sợ hãi, trạng thái buồn chán, trạng thái không bằng lòng với thực tại, xa lánh xã hội, tưởng tượng ra kẻ thù … và đã có liệu pháp dùng thuốc. Liệu oxytocin với những tính năng trên có thể gia nhập vào nhóm các thuốc ấy. Vấn đề dùng oxytocin chữa các bệnh về thần kinh là một trong các vấn đề đã và đang được nhiều nhà khoa học quan tâm.
Các nghiên cứu chưa đề cập đến tiềm năng, lợi ích và rủi ro khi dùng liệu pháp này, cũng có nghĩa là chưa đủ điều kiện áp dụng vào lâm sàng, nhưng cũng không thể không hy vọng về sự triển vọng của loại thuốc này.
DSCK2: Bùi Văn Uy