Phát hiện mới của ketamine trong điều trị trầm cảm

1. Trầm cảm ngày càng gia tăng nhưng không có đột phá trong điều trị

Rối loạn trầm cảm ảnh hưởng đến gần 20% dân số vào một thời điểm nào đó trong suốt cuộc đời. Các loại thuốc hiện có chỉ hiệu quả ở khoảng 2/3 số bệnh nhân và thời gian điều trị thường kéo dài. Những thiếu sót này làm nổi bật nhu cầu về các thuốc chống trầm cảm tác dụng nhanh mới.

Ketamine, một loại thuốc gây mê nổi tiếng được sử dụng với liều lượng nhỏ, từng được ca ngợi là hy vọng mới cho bệnh trầm cảm vào năm 2017. Hai năm sau, sự xuất hiện của loại thuốc chống trầm cảm dựa trên ketamine đầu tiên - thuốc esketamine dạng xịt mũi, do Johnson & Johnson sản xuất được coi là bước phát triển thú vị nhất trong điều trị trầm cảm trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) vẫn hạn chế việc sử dụng thuốc xịt này.

Ketamine dạng xịt chủ yếu chỉ được dùng cho những bệnh nhân trầm cảm không đáp ứng với các liệu pháp điều trị khác, một phần là do cơ chế hoạt động của loại thuốc này chưa được hiểu đầy đủ, dẫn đến những lo ngại về tính an toàn của thuốc.

Tuy nhiên, một nghiên cứu mới được công bố trên Neuron đã tiết lộ những chi tiết mới về cách hoạt động của ketamine, mở đường cho sự phát triển của các phương pháp điều trị trầm cảm an toàn, hiệu quả. Nghiên cứu được thực hiện tại Viện Khoa học Weizmann ở Rehovot, Israel và Viện Tâm thần Max Planck ở Munich, Đức.

Mặc dù bệnh trầm cảm đang gia tăng, gây thiệt hại nặng nề cả về tinh thần và thể chất, nhưng không có đột phá lớn nào trong việc điều trị trầm cảm kể từ khi loại thuốc chống trầm cảm nổi tiếng nhất- prozac được phê duyệt vào năm 1987.

Trong khi đó, các loại thuốc hiện có không giúp giảm bớt khoảng một phần ba số bệnh nhân trầm cảm. Ngay cả khi thuốc phát huy tác dụng, chúng phải mất từ 4 đến 8 tuần để có hiệu lực, sự chậm trễ này có thể gây tử vong trong các trường hợp tự tử.

Điều này giải thích cho sự mong đợi đối với các liệu pháp dựa trên ketamine: Thuốc làm cho người bệnh cảm thấy tốt hơn trong vòng vài giờ và tác dụng chống trầm cảm kéo dài nhiều ngày sau khi thuốc đào thải khỏi cơ thể. Rõ ràng là phản ứng của cơ thể đối với ketamine, tạo ra hiệu quả mong muốn, nhưng bản chất của phản ứng này cho đến nay vẫn chưa rõ ràng.

Khi các nhà khoa học cố gắng làm rõ cơ chế hoạt động của ketamine trong các nghiên cứu trước đây, họ đã kiểm tra tác động của nó đối với sự biểu hiện gen trong các mô não, nhưng không phải trong các tế bào não riêng lẻ. Cách tiếp cận này có thể bỏ sót sự khác biệt quan trọng giữa các loại tế bào khác nhau.

Tuy nhiên, những tiến bộ công nghệ gần đây đã giúp đánh giá sự biểu hiện của gen ở một mức độ phân giải chưa từng có: Đó là của tế bào đơn lẻ. Những công nghệ này đã được sử dụng trong nghiên cứu mới, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Alon Chen, cựu giám đốc điều hành của Viện Tâm thần học Max Planck và hiện là chủ tịch của Viện Khoa học Weizmann.

Trong nghiên cứu này, các nhà nghiên cứu do Tiến sĩ Juan Pablo Lopez đứng đầu đã lập bản đồ gen trong hàng nghìn tế bào thần kinh riêng lẻ trong não của những con chuột được tiêm một liều ketamine. Những tế bào thần kinh này thuộc về mạng lưới truyền tải tín hiệu nhờ chất dẫn truyền thần kinh glutamate.

2. Nghiên cứu có thể giúp mở rộng việc sử dụng ketamine điều trị trầm cảm

Ketamine đã được biết đến từ những năm 1990, để tạo ra tác dụng của nó bằng cách tác động lên các tế bào thần kinh - điều này trái ngược với các loại thuốc chống trầm cảm cũ, chủ yếu ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh chịu ảnh hưởng của serotonin. Nhưng vì tác dụng của ketamine vẫn tồn tại rất lâu sau khi đào thải khỏi cơ thể, nên tác dụng của nó không thể giải thích được chỉ bằng sự tắc nghẽn các thụ thể glutamate trên bề mặt tế bào thần kinh.

Để đạt được mục tiêu này, các nhà khoa học đã tập trung vào vùng đồi hải mã, một vùng não mà trong các nghiên cứu trước đây có liên quan đến tác dụng chống trầm cảm của ketamine.

Trong một loạt các thí nghiệm công phu về cấp độ phân tử và tế bào, bao gồm các nghiên cứu về điện sinh lý, dược lý, hành vi và chức năng, các nhà khoa học đã xác nhận phát hiện chính của họ: Ketamine phát huy tác dụng chống trầm cảm lâu dài bằng cách tăng cường kênh Kcnq2 kali trong các thụ thể glutamate - tế bào thần kinh nhạy cảm.

Sau đó, các nhà nghiên cứu đã kiểm tra tác dụng của ketamine kết hợp với một loại thuốc động kinh- retigabine, được biết là có tác dụng kích hoạt các kênh kali trong não. Khi các loại thuốc được sử dụng cùng nhau, tác dụng chống trầm cảm của ketamine được tăng cường đáng kể.

Không chỉ vậy, ketamine tạo ra những lợi ích tương tự khi được sử dụng với liều lượng nhỏ hơn bình thường, có thể giúp giảm các tác dụng phụ không mong muốn của nó. Vì cả hai loại thuốc đều đã được FDA chấp thuận, nên con đường đang được mở để thử nghiệm tác dụng kết hợp của chúng trên người.

Bằng cách tiết lộ một cơ chế hoạt động mới của ketamine, nghiên cứu có thể giúp mở rộng việc sử dụng các loại thuốc dựa trên ketamine cho bệnh trầm cảm.

Mời xem thêm video đang được quan tâm: