Bệnh nhân phân bố tại 100% quận, huyện, tại Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em, Bệnh viện Nhi Trung ương đang điều trị nội trú cho khoảng 40 bệnh nhi sởi có biến chứng chủ yếu là viêm phổi, viêm phế quản. Đây đều là bệnh nhân nặng, có biến chứng cần theo dõi sát bởi nhân viên y tế. Thực tế, số khám phát hiện sởi ở Trung tâm và trên toàn BV Nhi còn cao hơn rất nhiều, do được phân loại cho điều trị ngoại trú.
Biến chứng suy hô hấp nặng do sởi
Bé trai 1 tuổi ở Hải Dương nằm li bì, đang được điều trị tại phòng 304, Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em, Bệnh viện Nhi Trung ương. Chỉ 2 tuần nữa là sinh nhật 1 tuổi, nhưng bé đang bị biến chứng suy hô hấp nặng do sởi, trên nền viêm phổi, thể trạng yếu. Theo lời kể của gia đình, bé có dấu hiệu sởi từ 2 hôm trước, diễn tiến bệnh rất nhanh. Hôm 27/6, bé đã suy hô hấp nặng, nên được chuyển lên đơn nguyên 3, nơi chủ yếu điều trị cho các bệnh nhi nặng, thở máy và dùng thuốc tăng cường miễn dịch, hiện tiên lượng nặng. Bé là một trong nhiều bệnh nhi nằm tại Trung tâm Y học lâm sàng các bệnh nhiệt đới trẻ em, chưa được tiêm phòng vắc-xin sởi. TS. Đỗ Thiện Hải, Phó Giám đốc Trung tâm cho biết, từ đầu năm đến nay, Trung tâm tiếp nhận, điều trị khoảng hơn 900 bệnh nhi sởi, lúc cao điểm có tới 50-60 bệnh nhi sởi. Khác với các năm trước, sởi thường mắc vào dịp đông - xuân, đến khi nắng lên, virut thường hết. Năm nay, mùa nào Trung tâm cũng tiếp nhận bệnh nhân sởi. Hầu hết bệnh nhi mắc sởi tại đây đều chưa được tiêm phòng vắc-xin sởi hoặc tiêm chưa đủ mũi. Một số bé chưa đến tuổi tiêm (9 tháng) đã mắc bệnh.
Tiêm vắc-xin sởi là cách phòng bệnh tốt nhất cho trẻ. Ảnh: TM
Tại sao bệnh sởi có diễn biến nhanh và nặng?
Sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virut gây ra. Bệnh lây từ người sang người qua đường hô hấp. Bệnh có biểu hiện sốt, viêm long đường hô hấp, đường tiêu hóa và kết mạc mắt kèm nổi ban đặc trưng. Sau khi mắc sởi, đáp ứng miễn dịch của cơ thể giảm sút nên trẻ dễ mắc các biến chứng.
Bệnh sởi thường hay xảy ra vào mùa đông - xuân. Tuy nhiên trong vài năm gần đây, bệnh sởi xảy ra quanh năm. Bệnh lây truyền qua đường hô hấp, do dịch tiết mũi họng của người nhiễm bệnh theo không khí thoát ra khi người bệnh ho hoặc hắt hơi, nói chuyện... Bệnh dễ lây lan ở những khu vực đông người như: nhà trẻ, trường học, khu đông dân cư... Chính vì vậy bệnh dễ mắc thành dịch. Bệnh sởi thường gặp ở trẻ nhỏ, người có miễn dịch kém, dễ dẫn đến biến chứng như viêm phổi, viêm não, viêm tai giữa, tiêu chảy... có thể gây tử vong.
Hiện nay vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu bệnh sởi ở trẻ em. Cách chữa chủ yếu là cải thiện triệu chứng, vệ sinh cá nhân và chế độ ăn.
Các dấu hiệu, triệu chứng của bệnh sởi
Khi mắc bệnh, trẻ nhiễm bệnh sởi có thời gian ủ bệnh từ 7- 21 ngày, sau đó có thể có đầy đủ các triệu chứng như sau: Sốt cao trên 39°C; Viêm long đường hô hấp trên, chảy nước mũi, ho khan kéo dài, khàn tiếng, có hạt Koplik trong miệng; Chảy nước mắt, mũi, ho, viêm màng tiếp hợp, mắt có gỉ kèm nhèm, sưng nề mí mắt; Ban mọc theo thứ tự bắt đầu ngày thứ nhất từ đầu, mặt, cổ, ngày thứ hai lngực, lưng, cánh tay, ngày thứ 3 bụng, mông, đùi, chân, khi ban mọc tới chân hết sốt và ban bắt đầu bay.
Chăm sóc và theo dõi trẻ bị bệnh tại nhà
Khi trẻ mắc sởi, cần đưa trẻ đi khám. Với trường hợp nhẹ, BS có thể hướng dẫn cách chăm sóc và điều trị tại nhà cho trẻ; Cách ly trẻ bệnh với trẻ lành; Cho trẻ uống thuốc hạ sốt khi sốt trên 38,5°C theo chỉ định của bác sĩ; Người chăm sóc cần đeo khẩu trang, rửa tay sạch trước và sau mỗi lần tiếp xúc với trẻ bị bệnh; Vệ sinh thân thể như tắm hàng ngày, tránh để lạnh. Thay quần áo, vệ sinh môi trường xung quanh, giữ gìn phòng thông thoáng sạch sẽ.
Cắt móng tay tránh gãi làm xước da: Nhỏ mắt bằng nước muối 0,9% ngày 3 lần. Tránh quan niệm cho bệnh nhân kiêng tắm, kiêng gió sẽ làm cho bệnh thêm trầm trọng hơn. Trẻ còn bú mẹ vẫn tiếp tục cho bú và kết hợp chế độ ăn bổ sung hợp lý (nếu trẻ trên 6 tháng).
Cách chế biến thức ăn: Chọn thức ăn mềm dễ tiêu, nấu chín kỹ và khi ăn nên chia thành nhiều bữa. Tốt nhất nên chế biến theo khẩu vị người bệnh.
Những lưu ý: Không kiêng khem trong chế độ ăn, để bù kịp thời các chất dinh dưỡng mất do quá trình nhiễm trùng. Không dùng các loại gia vị gây khó tiêu. Trong trường hợp trẻ bị biến chứng tiêu chảy hoặc viêm phổi, cần bổ sung kẽm bằng đường uống. Trẻ lớn đảm bảo ăn đầy đủ chất dinh dưỡng, uống nhiều nước, nước ép hoa quả chứa nhiều vitamin A.
Bổ sung vitamin A để dự phòng thiếu vitamin này, giúp bảo vệ mắt:
Trẻ dưới 6 tháng: uống 50.000 đơn vị/ngày x 2 ngày liên tiếp.
Trẻ 6-12 tháng: uống 100.000 đơn vị/ngày x 2 ngày liên tiếp.
Trẻ trên 12 tháng tuổi và người lớn: uống 200.000 đơn vị/ ngày x 2 ngày liên tiếp.
Trong trường hợp thiếu vitamin A lặp lại sau 4-6 tuần.
Khi nào cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế?
Cần đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất khi có các dấu hiệu sau: Trẻ sốt cao liên tục trên 39- 40°C; Khó thở, thở nhanh; Mệt mỏi, không ăn uống gì, không chơi, lơ mơ...; Phát ban toàn thân mà vẫn sốt.
Cần chủ động phòng bệnh
Tiêm vắc-xin là biện pháp phòng sởi an toàn nhất. Mũi đầu được tiêm khi trẻ 9 tháng tuổi, mũi 2 khi trẻ được 18 tháng. Tiêm phòng muộn không ảnh hưởng đến khả năng miễn dịch. Trường hợp đã tiếp xúc với nguồn lây có thể dùng globulin miễn dịch có thể phòng ngừa hoặc làm giảm mức độ nặng của bệnh. Tất cả những trẻ đã quá lịch tiêm chủng mà chưa bị mắc sởi thì nên đến cơ sở y tế để được tư vấn và tiêm chủng đầy đủ. Đây cũng là cách để phòng nguy cơ lây lan dịch bệnh ra cộng đồng.
Vệ sinh cá nhân và môi trường: Khi phát hiện trẻ mắc bệnh cần cách ly trẻ bệnh với trẻ lành. Đảm bảo tắm rửa sạch sẽ cho trẻ hàng ngày, rửa tay thường xuyên bằng xà phòng sát khuẩn. Đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người bệnh hay nghi ngờ bệnh sởi. Tránh tối đa việc dụi mắt, mũi. Vệ sinh đường mũi, mắt hàng ngày. Lau nhà, bàn, ghế, cầu thang đồ chơi nơi khu vực vệ sinh chung bằng xà phòng hoặc chất tẩy rửa thông thường.