Phân loại rác mới dừng ở tuyên truyền
Việc phân loại rác thải tại nguồn đang tồn tại nhiều bất cập.
Chị Nguyễn Thu Trang, trú phường Thành Vinh (tỉnh Nghệ An) cho biết, nhà có 4 người, mỗi ngày thải ra nhiều loại rác khác nhau, từ thức ăn thừa đến túi nhựa, túi giấy các loại… Nhờ thường xuyên xem báo, nghe đài, mọi người ý thức rõ tác hại của rác thải, đặc biệt là túi ni lông, và tầm quan trọng của việc phân loại rác tại nguồn.
"Tôi có nghe tuyên truyền về phân loại rác, nhưng thực tế vẫn chưa hiệu quả. Gia đình phân loại cẩn thận, nhưng khi thu gom, công nhân lại đổ chung lên một xe, nên việc phân loại trở nên mất tác dụng", chị Trang nói.
Từ đầu năm 2025, rác sinh hoạt của hộ gia đình phải được phân loại tại nguồn.
Anh Trần Văn Thế, trú phường Trường Vinh cho hay, chung cư nơi anh ở có ống đổ rác ngay trong mỗi tầng, có phân loại hay không rác cũng chỉ đi qua đường ống ấy để xuống kho chứa. Vì thế, nhiều cư dân không mấy mặn mà, cứ tiện tay là bỏ. Giấy, carton, túi ni lông… lẫn cùng rác thực phẩm, hư hỏng, mất khả năng tái chế. Ở các điểm công cộng có thùng rác phân loại, việc bỏ đúng chỗ cũng ít được chú ý, hoặc là bị những người nhặt ve chai làm rối tung lên.
Thực hiện quy định phân loại rác tại nguồn theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, từ giữa năm 2021, TP Vinh (cũ) ban hành Đề án "Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn giai đoạn 2021 - 2025", thí điểm tại một số xã, phường. Tuy vậy, quá trình triển khai vẫn còn nhiều trở ngại. Hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ khiến khâu thu gom, vận chuyển gặp khó khăn. Không ít trường hợp người dân đã phân loại rác tại nhà, nhưng khi thu gom, công nhân vệ sinh lại trộn lẫn, làm giảm hiệu quả và lãng phí công sức.
Thu gom rác thải tái chế tại phường Trường Thi, thành phố Vinh (cũ).
Tại phường Trường Thi (cũ) , mô hình gắn với phong trào "5 không, 3 sạch" bước đầu cho thấy kết quả tích cực. Có 50 hộ dân ở khối 13 phân loại rác hữu cơ dùng ủ phân, rác tái chế đem bán gây quỹ, còn lại chôn lấp. Nhờ đó, lượng rác thải giảm rõ rệt. Vào mỗi chủ nhật, người dân cùng nhau thu gom rác tái chế đưa về nhà văn hóa, mỗi tháng vài trăm kg, rồi bán gây quỹ hỗ trợ gia đình chính sách, khó khăn. Dù có lợi ích song việc phân loại rác tại nguồn chưa thể được triển khai rộng rãi và có hiệu quả lâu dài, đồng đều do ý thức người dân. Nhiều hộ gia đình chưa thực hiện, thậm chí chưa…biết.
Chị Nguyễn Thị Tuyết, công nhân Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Nghệ An cho biết, nhiều người dân vẫn chưa quen việc phân loại, thường bỏ lẫn đất đá, mảnh chai vào rác sinh hoạt, vừa nguy hiểm vừa khiến việc thu gom chưa đảm bảo.
Cần lộ trình và cơ chế khuyến khích người dân
Từ năm 2025, Luật Bảo vệ môi trường chính thức có hiệu lực. Thế nhưng, đến nay hầu như chưa có địa bàn hay khu dân cư nào thực hiện đúng quy định. Riêng tại khu vực thành phố Vinh (cũ), việc thiếu điểm tập kết rác tạm thời đang cản trở quá trình phân loại rác tại nguồn, đồng thời gây khó khăn trong công tác giữ gìn vệ sinh môi trường.
Hiện mới chỉ có 3 phường Thành Vinh, Trường Vinh và Vinh Hưng có bãi tập kết rác, trong khi các phường khác vẫn chưa được bố trí, gây nhiều khó khăn cho đơn vị thu gom và phân loại.
Thời gian qua, việc phân loại rác chủ yếu mới dừng lại ở các hoạt động tuyên truyền.
Lãnh đạo UBND phường Trường Vinh thừa nhận, các mô hình thí điểm phân loại rác tại nguồn thường chỉ hoạt động hiệu quả trong giai đoạn có dự án, nhưng khi kết thúc, người dân lại quay về thói quen cũ. Điều này khiến kỳ vọng hình thành nếp sống mới trong cộng đồng và lan tỏa rộng rãi chưa đạt được.
Theo lãnh UBND đạo phường Trường Vinh, nguyên nhân dẫn đến việc phân loại rác tại nguồn chưa hiệu quả là do ý thức của một bộ phận người dân còn hạn chế, cộng với điều kiện sinh hoạt chật hẹp khiến họ thường tiện tay bỏ chung tất cả vào một túi. "Hiện chưa có cơ chế khuyến khích để người dân thấy được lợi ích thiết thực của việc phân loại rác với chính bản thân và gia đình. Hạ tầng phục vụ việc thu gom, vận chuyển sau phân loại vẫn còn thiếu", lãnh đạo UBND phường Trường Vinh cho hay.
Người dân thiếu ý thức đổ rác thải sinh hoạt không đúng nơi quy định.
Ông Đoàn Trung Hậu, chuyên viên Phòng Kinh tế Hạ tầng và Đô thị phường Vinh Lộc cho biết, công tác thu gom rác thải hiện vẫn còn một số vướng mắc. "Chính quyền đang tiến hành khảo sát, đưa vào quy hoạch sử dụng đất để bàn giao cho Công ty Môi trường và Công trình đô thị Nghệ An đơn vị phụ trách thu gom, nhằm giải quyết tình trạng ô nhiễm", ông Đoàn Trung Hậu nói.
Cùng với việc khuyến khích phân loại rác tại nguồn, theo ông Hậu, giải pháp quan trọng là cần tổ chức lại và từng bước nâng cấp phương tiện, hạ tầng phục vụ cho công tác thu gom và xử lý rác.
Tại Nghệ An, mỗi ngày phát sinh gần 1.850 tấn rác sinh hoạt (tương đương khoảng 673.000 tấn mỗi năm), trong đó 65% đến từ khu vực nông thôn, 35% từ đô thị.
Số liệu đầu năm 2025 cho thấy, tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt toàn tỉnh đạt 92,4% (đô thị 98,7%, nông thôn 89,1%). Tuy nhiên, chỉ khoảng 89,4% lượng rác được xử lý, chủ yếu vẫn theo phương pháp chôn lấp hoặc đốt thủ công. Điều này tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng xấu đến môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Bên cạnh hạn chế về ý thức phân loại, hạ tầng xử lý rác cũng chưa đáp ứng yêu cầu. Khu liên hiệp xử lý chất thải rắn Nghi Yên, cơ sở lớn nhất tỉnh chỉ xử lý được khoảng 800 tấn/ngày, mới đáp ứng một nửa tổng lượng rác phát sinh. Trang thiết bị, phương tiện thu gom, vận chuyển và xử lý còn thiếu đồng bộ, chưa phù hợp với đặc thù rác đã phân loại.
Ông Phạm Hữu Thắng, Trưởng phòng Tổ chức - Hành chính, Công ty CP Môi trường và Công trình đô thị Nghệ An cho biết, hiện tỉnh chưa có nhà máy sản xuất phân vi sinh hay nhà máy đốt rác. "Dù đã thu gom, phân loại, rác chủ yếu vẫn xử lý bằng chôn lấp. Quá trình vận chuyển cũng gặp nhiều khó khăn, nhất là tại các địa bàn đường nhỏ, xe chuyên dụng khó tiếp cận. Chúng tôi rất cần có điểm tập kết trung gian và khu lưu giữ rác sau phân loại, để thuận tiện cho việc vận chuyển và xử lý đúng quy định.", ông Phạm Hữu Thắng nói.
Từ năm 2025, hộ gia đình phải phân loại rác tại nguồn
Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, rác sinh hoạt của hộ gia đình, cá nhân được chia thành 3 nhóm: rác có khả năng tái sử dụng, tái chế; rác thực phẩm; và rác sinh hoạt khác. Các địa phương được giao nhiệm vụ xây dựng hướng dẫn phân loại phù hợp với điều kiện hạ tầng, công nghệ xử lý rác thải cũng như tình hình tự nhiên, kinh tế - xã hội tại chỗ.
Quy định này chính thức áp dụng từ ngày 1/1/2025. Trường hợp không thực hiện, hộ gia đình, cá nhân có thể bị xử phạt từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng.
