Phân biệt đãng trí và sa sút trí tuệ chỉ với 4 dấu hiệu

Sa sút trí tuệ đang trở thành một trong những thách thức sức khỏe lớn nhất của người cao tuổi. Nhiều gia đình thường nhầm lẫn giữa tình trạng "hay quên tuổi già" với dấu hiệu sớm của bệnh lý suy giảm nhận thức. Sự nhầm lẫn này khiến nhiều trường hợp bị bỏ lỡ giai đoạn vàng để can thiệp, dẫn đến diễn biến nặng hơn. Vì vậy, phân biệt rõ ràng hai tình trạng này có ý nghĩa rất quan trọng.

Lão hóa bình thường – vì sao người già hay quên?

Theo quá trình lão hóa tự nhiên, não bộ cũng thay đổi. Các tế bào thần kinh dần thoái hóa, tốc độ xử lý thông tin chậm hơn, khả năng tập trung giảm nhẹ. Điều này khiến người lớn tuổi dễ quên những chi tiết nhỏ như để quên chìa khóa, không nhớ tên người mới gặp, hoặc mất vài giây để nhớ ra mình định làm gì.

Điểm quan trọng là sự đãng trí này không ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống thường ngày. Người già vẫn tự chăm sóc bản thân, giao tiếp bình thường, điều khiển xe máy an toàn, quản lý tài chính và thực hiện các công việc quen thuộc mà không gặp trở ngại.

Đây là quá trình lão hóa sinh lý, hoàn toàn bình thường và không phải là bệnh.

Suy giảm nhận thức nhẹ – giai đoạn "lưng chừng" dễ bị bỏ qua

Suy giảm nhận thức nhẹ (MCI – Mild Cognitive Impairment) là trạng thái nằm giữa đãng trí bình thường và sa sút trí tuệ. Ở giai đoạn này, trí nhớ và sự tập trung giảm rõ rệt hơn so với người cùng tuổi, nhưng người bệnh vẫn còn khả năng sinh hoạt độc lập.

Người bị MCI có thể:

• Quên các sự kiện quan trọng như cuộc hẹn, lịch uống thuốc.
• Lặp lại cùng một câu hỏi trong thời gian ngắn.
• Gặp khó khi theo dõi câu chuyện dài hoặc công việc cần nhiều bước.
• Khó thích nghi với thay đổi hoặc môi trường mới.

Dù vậy, họ vẫn có thể tự nấu ăn, sử dụng điện thoại, giao dịch ngân hàng và duy trì cuộc sống tương đối bình thường. Chính vì thế, nhiều gia đình không nhận ra sự thay đổi này và cho rằng đó chỉ là "già rồi hay quên".

Tuy nhiên, MCI là tín hiệu cảnh báo quan trọng, bởi một tỷ lệ đáng kể người bị MCI sẽ tiến triển thành sa sút trí tuệ trong những năm tiếp theo nếu không được phát hiện và quản lý sớm.

Sa sút trí tuệ – khi việc quên trở thành bệnh lý

Sa sút trí tuệ không chỉ đơn thuần là "mất trí nhớ". Đây là hội chứng gây suy giảm toàn diện các chức năng nhận thức: trí nhớ, ngôn ngữ, định hướng, khả năng lập kế hoạch, xử lý tình huống và hành vi. Người bệnh dần đánh mất khả năng hoạt động độc lập.

Những dấu hiệu sớm của sa sút trí tuệ bao gồm:

• Quên thông tin quan trọng nhiều lần, không nhớ lại được.
• Lẫn lộn thời gian, không biết hôm nay là ngày nào, thậm chí nhầm lẫn địa điểm.
• Khó tìm từ, nói lặp lại, mất mạch hội thoại.
• Bối rối khi làm những công việc quen thuộc như nấu ăn, chi trả tiền, sử dụng thiết bị điện.
• Dễ lạc đường ở những nơi từng quen thuộc.
• Tính cách thay đổi: trầm cảm, thu mình, lo âu hoặc kích động.
• Phán đoán kém: đánh giá sai tình huống, dễ bị lừa đảo.

Khác với đãng trí bình thường, những thay đổi này ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và tăng dần theo thời gian.

So sánh nhanh để phân biệt

1. Mức độ quên

Quên bình thường: thỉnh thoảng quên việc nhỏ, nhớ lại sau đó.

Sa sút trí tuệ: quên dai dẳng, lặp đi lặp lại, không nhớ dù đã được nhắc.

2. Ảnh hưởng đến sinh hoạt

Quên bình thường: không ảnh hưởng nhiều.

Sa sút trí tuệ: ảnh hưởng rõ rệt, giảm khả năng tự lập.

3. Định hướng và ngôn ngữ

Quên bình thường: đôi lúc chậm chạp nhưng vẫn định hướng tốt.

Sa sút trí tuệ: lạc đường, nhầm thời gian, khó diễn đạt.

4. Hành vi và cảm xúc

Quên bình thường: ít thay đổi.

Sa sút trí tuệ: thay đổi tính cách, hành vi bất thường.

Nhìn chung, nếu sự đãng trí đi kèm suy giảm điều hành, mất định hướng, thay đổi tính cách hoặc giảm khả năng sinh hoạt, đó là dấu hiệu đáng lo ngại.

Vì sao cần đi khám sớm?

Khi phát hiện người cao tuổi có biểu hiện nghi ngờ, gia đình nên đưa người bệnh đi đánh giá nhận thức càng sớm càng tốt. Hiện nay, các bác sĩ sử dụng nhiều công cụ sàng lọc:

• MoCA (Montreal Cognitive Assessment): phát hiện suy giảm nhận thức nhẹ với độ nhạy cao.
• MMSE: đánh giá tổng thể trí nhớ, sự chú ý, tính toán và định hướng.
• Test vẽ đồng hồ (CDT): giúp phát hiện rối loạn điều hành và định hướng.
• Khám chuyên khoa thần kinh – tâm thần: đánh giá toàn diện các lĩnh vực nhận thức.
• Xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh: loại trừ các nguyên nhân có thể điều trị như rối loạn tuyến giáp, thiếu vitamin B12, u não, viêm nhiễm…

Một số nguyên nhân gây suy giảm trí nhớ có thể hồi phục nếu điều trị đúng lúc. Việc chậm trễ có thể khiến tổn thương não không thể đảo ngược.

Người thân cần làm gì?

Gia đình đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện và hỗ trợ người cao tuổi:

• Quan sát và ghi chép các dấu hiệu bất thường.
• Tạo môi trường sống an toàn, có lịch sinh hoạt ổn định.
• Khuyến khích người già vận động, tương tác xã hội và tham gia hoạt động trí tuệ.
• Kiểm soát bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn lipid máu.
• Đảm bảo chế độ dinh dưỡng giàu protein, omega-3, vitamin nhóm B.
• Đưa đi khám định kỳ, đặc biệt khi thấy triệu chứng tiến triển.
• Phát hiện sớm giúp kéo dài thời gian người bệnh duy trì cuộc sống độc lập và giảm gánh nặng cho gia đình.

Không phải mọi sự đãng trí ở người cao tuổi đều đáng lo ngại. Nhưng khi trí nhớ suy giảm kèm theo rối loạn ngôn ngữ, mất định hướng, thay đổi hành vi hoặc ảnh hưởng đến sinh hoạt, đó có thể là dấu hiệu của suy giảm nhận thức nhẹ hoặc sa sút trí tuệ. Sàng lọc và can thiệp sớm là chìa khóa để cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh và gia đình.

Nguy cơ sa sút trí tuệ và Alzheimer sớm ở người nhiễm HIV

SKĐS - Nhiều nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy những người sống chung với virus suy giảm miễn dịch ở người (HIV) có thể đối mặt với nguy cơ suy giảm nhận thức, các bệnh lý như sa sút trí tuệ và Alzheimer xuất hiện sớm hơn so với dân số chung.