Việt Nam những năm cuối của thế kỷ XX, ngày đó ai được khen là béo thường rất hãnh diện. Và khái niệm rối loạn mỡ máu là một danh từ xa lạ với hầu hết dân chúng Việt Nam. Ngay cả trong các bệnh viện hạng 1, để được ký chỉ chỉ định làm xét nghiệm Rối loạn mỡ máu phải là trưởng khoa trở lên. Nhưng có một nữ bác sĩ nội trú đã lặng lẽ, bền chí thuyết phục cả hội đồng khoa học, lao vào nghiên cứu một đề tài mà với các thầy cây đa, cây đề của nền y học Việt Nam ngày đó chỉ là công tác thống kê lại kết quả của chuyên ngành hóa sinh, không xứng tầm với một Bác sĩ nội trú (BSNT) được đào tạo bài bản từ Pháp trở về.
PGS.TS Trương Thanh Hương hướng dẫn học trò thăm khám cho bệnh nhân
Là một trong hai BSNT tim mạch khóa đầu tiên của đại học Y Hà Nội, BS. Trương Thanh Hương có cơ hội tiệm cận, được đào tạo một cách bài bản ở một số Trung tâm Y khoa quốc tế. Sau khi tốt nghiệp BSNT với số điểm cao, chị được tiếp nhận công tác tại Viện Tim mạch, Bệnh viện Bạch Mai và là giảng viên của Trường Đại học Y Hà Nội. Với những thành tích xuất sắc trong học tập và công tác, BSNT. Thanh Hương được cử đi tu nghiệp về Tim mạch học lâm sàng và Siêu âm – Doppler tim tại Đại học Paris VI. Bệnh viện Saint Antoin Paris; tiếp đó là Tim bẩm sinh tại Bệnh viện Robert Debre.
Năm 1997, trở về nước với những kiến thức đó, BS. Hương là một trong số rất ít bác sĩ hồi đó có kiến thức chuyên môn cận lâm sàng chuẩn chỉnh, tiệm cận xu thế điều trị hiện đại. Các thầy, các giáo sư gạo cội của ngành y lúc đó, hầu hết đều mong muốn phát triển BS. Thanh Hương theo con đường siêu âm tim.
Vậy nhưng với những kiến thức đã được đào tạo, qua sách vở và thực tiễn lâm sàng điều trị hàng ngày, BSNT. Trương Thanh Hương lại rất quan tâm và lo ngại đến tình trạng Tăng huyết áp và Rối loạn lipid máu. BS Hương tâm sự: “Được học từ Pháp về và cũng theo sách vở thì: Xu hướng phát triển bệnh lý của một đất nước sau chiến tranh, thể nào cũng có những rối loạn lipid máu và tăng huyết áp. Yếu tố thuận lợi là do kinh tế khôi phục trở lại, điều kiện về vật chất ăn uống thuận tiện hơn cộng với thói quen có hại như giảm vận động, lười vận động hơn khi chỉ là bật vô tuyến cũng có điều khiển, đi bộ thì ít nên đó chính là nguy cơ về bệnh mạch vành và các bệnh xơ vữa động mạch nói chung sẽ phát triển".
PGS.TS Trương Thanh Hương cùng đồng nghiệp trao đổi chuyên môn
BS Thanh Hương lập luận: Tôi thấy tăng huyết áp và tăng mỡ máu đều là các yếu tố nguy cơ của bệnh mạch vành. Nếu 2 yếu tố đó song hành với nhau thì nguy cơ mắc bệnh mạch vành càng lớn, nhưng tăng huyết áp và rối loạn lipit máu lại là hai trong các yếu tố nguy cơ có thể điều chỉnh được nếu được phát hiện và xử trí kịp thời. Rối loạn lipid máu và tăng huyết áp sẽ làm hình thành phát triển xơ vữa động mạch, xơ vữa động mạch vành sẽ gây ra bệnh lý thiếu máu cơ tim; xơ vữa động mạch não gây ra đột quỵ, xơ vữa động mạch ngoại biên gây ra thiếu máu các chi có thể gây cắt cụt chi, rồi xơ vữa động mạch chủ gây nên các cơn đau do phình tách động mạch chủ rất là khủng khiếp.
Nhìn thấy tương lai bệnh lý phát triển khủng khiếp như thế, nên tuy chỉ là một xét nghiệm lipid máu thôi nhưng nó rất cần thiết cho thời điểm đó và tương lai của xu hướng phát triển bệnh tật nên tôi đã tha thiết trình bày với thầy Phạm Gia Khải, Chủ nhiệm bộ môn Tim mạch và xin ý kiến của Hội đồng khoa học.
Nhưng khó khăn đã khởi phát ngay khi BS. Thanh Hương trình bày ý tưởng, đề tài Nghiên cứu sinh của mình trước hội đồng khoa học. Một số thầy đã phản đối kịch liệt. Trong quan điểm của các thầy thì nếu đồng ý thông qua, thì đề tài nghiên cứu sinh của BS. Hương như vậy chỉ là công tác tổng kết lại kết quả xét nghiệm lipid máu của khoa sinh hóa. Nó không xứng tầm với một bác sĩ được đào tạo chính quy và bài bản cả trong nước lẫn nước ngoài. Một số thầy kiên quyết khẳng định: Siêu âm tim là lĩnh vực cận lâm sàng mà BS. Hương nắm rất vững và làm rất tốt, nên phát triển chính cái cận lâm sàng, cái thăm dò của mình được học để phát triển thành để tài nghiên cứu sinh.
PGS.TS Trương Thanh Hương thăm khám cho bệnh nhân
Hơn nữa vào thời điểm năm 1995 – 1996, siêu âm, siêu âm Doppler đang là chuyên ngành rất là “hot”, được nhiều người quan tâm, là lĩnh vực high tech, lĩnh vực mũi nhọn để phát triển bệnh viện. Nhất là với bệnh viện đa khoa hạng đặc biệt như Bệnh viện Bạch Mai thì càng phải phát triển những kỹ thuật cao, kỹ thuật mũi nhọn.
PGS.TS. Trương Thanh Hương, bồi hồi nhớ lại: Ngày đó, thày Khải là người lắng nghe tôi nhiều nhất. Thầy rất giỏi ngoại ngữ và là người có tầm nhìn xa, có những ý tưởng đi trước thời đại. Nhưng chỉ một mình thầy Khải đồng ý thì cũng chỉ là 1/7 ý kiến của Hội đồng xét duyệt đề cương đề tài nghiên cứu sinh. Vậy là sau khi thấu tỏ vấn đề, chính thầy Khải là người tích cực, chủ động cùng tôi thuyết phục các thầy khác trong Hội đồng. Ngày đó, theo thầy Khải: học trò của thầy trong những lĩnh vực siêu âm tim không chỉ có mình BS. Hương.
Vì vậy, việc BS. Thanh Hương đi vào một khoảng trống chưa có người nghiên cứu thì thực sự nên khuyến khích. Thầy Khải đưa ra hình ảnh nghiên cứu khoa học của Albert Einstein, cũng chỉ bằng lý luận khoa học nhưng nhà Vật lý học vĩ đại đã viết ra phương trình mà đến nay cả thế giới khâm phục. Lý luận của GS.TS. Phạm Gia Khải đã thuyết phục được Hội đồng thông qua đề cương nghiên cứu sinh của Ths.BSNT. Trương Thanh Hương về: rối loạn lipid máu và tăng huyết áp.
Vậy là khối đá tảng chặn lối đã được khai mở, nhưng bước tiếp trên con đường khoa học của mình, Ths.Bs, Thanh Hương lại phải đối diện với khó khăn tiếp theo. Đó là sự đồng thuận của Khoa Sinh hóa, là việc hóa chất làm xét nghiệm lấy từ đâu, ai gửi bệnh phẩm để làm xét nghiệm… Khó khăn chồng chất khó khăn nhưng nó chỉ là áp lực tạo thành động lực để BS. Hương không lùi bước.
PGS.TS Trương Thanh Hương cùng trao đổi chuyên môn với chuyên gia nước ngoài
Chị lại lặng lẽ thuyết phục GS. Lương Tấn Thành – Trưởng khoa Sinh hóa để giáo sư đồng thuận và cho triển khai mạnh kỹ thuật xét nghiệm lipid máu. Ngày đó, xét nghiệm lipid máu mới chỉ định lượng ở hai yếu tố đó là Cholesterol, Tryglycerid, chứ chưa có HDL_Cholesterol, LDL_Cholesterol… Mà qua thực tế điều trị, BS. Thanh Hương thấy đây là những chỉ số rất quan trọng trong việc chẩn đoán bệnh và theo dõi điều trị.
Việc điều trị cho bệnh nhân mà không được cung cấp các tư liệu toàn diện của người bệnh thì bác sĩ khó có thể đưa ra các chẩn đoán xác định và chẩn đoán mức độ và thể loại rối loạn lipid máu để qua đó có phác đồ điều trị chuẩn cho từng người bệnh. Ví dụ một bệnh nhân chỉ tăng cholesterol máu đơn thuần thì sẽ được điều trị khác với bệnh nhân bị tăng cả cholesterol và triglyceride máu. Hoặc bệnh nhân có cholesterol cao kèm cả HDL-C thấp thì thường là nguy cơ cao mắc xơ vữa động mạch, vì HDL-C có vai trò bảo vệ chống xơ vữa. HDL-C thấp là tình trạng khó điều chỉnh.
Được thầy Lương Tấn Thành hiểu và ủng hộ nhưng ngày đó, hóa chất không có sẵn vì nó không phải là xét nghiệm thường quy. BS. Thanh Hương lại thêm một lần đi đàm phán với bên công ty Dược để họ ủng hộ và miễn phí cung cấp hóa chất. Để chuẩn số lượng và tránh lãng phí, khoa Hóa sinh đề nghị BS. Hương tự đặt mua và lấy hóa chất về để khoa triển khai
Đề cương được thông qua, khoa Sinh hóa ủng hộ, hóa chất đã có nhưng nguồn bệnh nhân đúng chỉ định thì khai thác thế nào. Vậy là BS. Hương ngoài việc duy trì phát triển hoạt động siêu âm (như đã cam kết với các thầy) lại lao vào khám sàng lọc bệnh nhân, tổ chức các sinh hoạt khoa học để chia sẻ kiến thức với bạn bè đồng nghiệp để họ đồng hành. Bằng các sinh hoạt khoa học, bằng hình thức trao đổi với các đồng nghiệp thì các chỉ định ngày càng nhiều và phát hiện ra nhiều bệnh nhân rối loạn mỡ máu. Việc chỉ định bilan lipid được mở rộng đến các bác sĩ của khoa khám bệnh miễn là đúng hướng cần làm lipid máu, có nguy cơ của bệnh mạch vành.
PGS.TS Trương Thanh Hương cùng trao đổi về chuyên môn, kinh nghiệm làm việc cho học trò/đồng nghiệp
Hai mươi năm nhìn lại, sự cần thiết phải lưu tâm đến cả rối loạn lipid máu và tăng huyết áp ở nước ta đã được khẳng định qua thực tiễn điều trị. Và đến nay xét nghiệm lipid máu đã trở thành xét nghiệm gần như là thường quy và cơ bản cho phần lớn các bệnh nhân trung niên khi đến viện và trong các gói khám sức khỏe định kỳ cho nhân viên của các cơ quan. Từ đó mà có nhiều người được phát hiện và điều trị rối loạn lipid máu, làm ngừng quá trình xơ vữa động mạch với các biến chứng chết người của bệnh .
Đóng góp vào thành công này, là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu nghiêm túc, khả năng nhạy bén trong nghề nghiệp và sự kiên gan, bền trí với con đường đã chọn dù nó đầy chông gai. Điều đó đã được khẳng định bằng bề dầy: Đào tạo 24 tiến sĩ, thạc sĩ. Một đề tài cấp Chính phủ về ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ cao, 5 đề tài cấp Nhà nước, 3 đề tài cấp Bộ, 3 đề tài cấp Trường Đại học Y… mà PGS.TS. Trương Thanh Hương là Chủ nhiệm hoặc tham gia cùng việc tham gia biên soạn 16 giáo trình, sách chuyên khảo và công bố 61 bài báo khoa học trên các Tạp chí Y học có uy tín.
Với đam mê nghiên cứu khoa học của mình, hiện nay PGS.TS. Trương Thanh Hương hiện đang tiếp tục nghiên cứu trên lĩnh vực mới đó là Trưởng phòng Xét nghiệm phân tử tim mạch lâm sàng và đi sâu nghiên cứu về tăng cholesterol máu gia đình di truyền. Không chạy theo các nghiên cứu phi thực tiễn mà luôn tìm ra ý tưởng nghiên cứu, các công nghệ thiết thực phục vụ cho điều trị phòng bệnh và đào tạo nguồn nhân lực y tế trẻ chính là hướng đi mà PGS.TS Trương Thanh Hương luôn tâm niệm.
