Paracetamol: Thuốc giảm đau lành tính nhưng có thể trở thành độc chất

Hầu hết chúng ta có thói quen tự dùng paracetamol mỗi khi bị sốt, đau đầu hay cảm cúm, nhưng ít ai biết rằng loại thuốc tưởng chừng vô hại này có thể gây tổn thương gan và thận nếu sử dụng sai cách hoặc kéo dài.

Paracetamol (hay acetaminophen) là thuốc hạ sốt, giảm đau phổ biến trên toàn thế giới, song khi dùng quá liều hoặc lâu dài, nó có thể gây độc cho gan. Thực tế, ngộ độc paracetamol hiện là nguyên nhân hàng đầu gây tổn thương gan do thuốc.

Paracetamol thường được sử dụng kết hợp trong nhiều loại thuốc, như thuốc giảm đau hoặc thuốc kháng histamin, khiến việc phát hiện tình trạng ngộ độc trở nên khó khăn hơn. Việc dùng đồng thời nhiều loại thuốc có chứa paracetamol có thể làm tăng nguy cơ nhiễm độc gan cấp tính.

Đáng lo ngại là trong những trường hợp này, nồng độ paracetamol trong máu có thể tiếp tục tăng vượt ngưỡng an toàn sau bốn giờ uống thuốc, gây khó khăn cho việc chẩn đoán và điều trị kịp thời.

1. Tác dụng của paracetamol

Paracetamol (còn gọi là acetaminophen) là một loại thuốc giảm đau và hạ sốt phổ biến, thường được dùng để điều trị các cơn đau từ nhẹ đến trung bình. Thuốc được bán rộng rãi mà không cần kê đơn tại các nhà thuốc.

Paracetamol giúp hạ sốt và giảm cảm giác đau, nhưng không tác động đến nguyên nhân gây đau. Trong một số trường hợp đau dữ dội, paracetamol có thể được dùng kết hợp với các thuốc giảm đau khác, như codeine, để tăng hiệu quả.

Nhờ tác dụng giảm đau và hạ sốt an toàn, paracetamol thường được sử dụng để điều trị các tình trạng như:

• Đau đầu, đau nửa đầu
• Đau lưng, đau cơ, căng gân
• Đau răng
• Đau bụng kinh
• Cảm lạnh, cúm, sốt cao

2. Thuốc paracetamol hoạt động như thế nào?

Cơ chế hoạt động của thuốc liên quan đến việc ức chế các enzyme cyclooxygenase (COX), đặc biệt là COX-1 và COX-2, những enzyme chịu trách nhiệm sản xuất prostaglandin, một chất trung gian gây đau và tăng thân nhiệt trong cơ thể.

Khi giảm sản xuất prostaglandin, paracetamol giúp hạ sốt và làm dịu cơn đau mà không gây kích ứng dạ dày như một số thuốc giảm đau khác. Sau khi uống, thuốc thường bắt đầu có tác dụng trong vòng khoảng 30 phút và duy trì hiệu quả từ 4 đến 6 giờ.

3. Các dạng paracetamol phổ biến

Paracetamol hiện có nhiều dạng bào chế khác nhau để phù hợp với nhu cầu sử dụng của từng người, bao gồm:

• Viên nén
• Viên nang
• Thuốc đạn (dạng đặt hậu môn)
• Bột hòa tan
• Dung dịch uống (dạng lỏng)

Thuốc được sản xuất bởi nhiều công ty dược khác nhau và lưu hành dưới nhiều tên thương mại. Ngoài ra, paracetamol còn thường được kết hợp trong các loại thuốc điều trị cảm lạnh, cúm hoặc thuốc giảm đau đầu. Chính vì sự phổ biến này, người dùng rất dễ vô tình sử dụng quá liều paracetamol khi uống cùng lúc nhiều loại thuốc có chứa thành phần này mà không để ý đến hàm lượng.

4. Tác dụng phụ của paracetamol

Paracetamol nhìn chung là thuốc an toàn khi dùng đúng liều khuyến cáo. Tuy nhiên, giống như bất kỳ loại thuốc nào khác, vẫn có khả năng xảy ra tác dụng phụ, dù tỷ lệ khá thấp.

4.1 Độc tính với gan (tổn thương gan)

Khi sử dụng paracetamol với liều cao hoặc kéo dài, thuốc có thể làm gan sản sinh ra lượng lớn các chất chuyển hóa độc hại, gây tổn thương tế bào gan. Điều này dẫn đến viêm gan hoặc suy gan, đặc biệt ở người uống rượu, mắc bệnh gan mạn tính, hoặc dùng nhiều thuốc cùng lúc.

Các dấu hiệu cảnh báo sớm bao gồm buồn nôn, nôn, vàng da, chán ăn, mệt mỏi và đau vùng hạ sườn phải. Trong trường hợp nặng, người bệnh có thể phải nhập viện điều trị hoặc thậm chí cần ghép gan.

4.2 Rối loạn máu

Trong một số trường hợp hiếm, paracetamol có thể gây ra các rối loạn về máu như giảm tiểu cầu (số lượng tiểu cầu thấp), giảm bạch cầu hoặc thiếu máu. Những rối loạn này làm suy giảm khả năng đông máu, giảm sức đề kháng và hạn chế khả năng vận chuyển oxy của máu.

Người bệnh có thể xuất hiện các triệu chứng như dễ bầm tím, mệt mỏi kéo dài hoặc nhiễm trùng tái phát. Việc chẩn đoán cần dựa trên xét nghiệm máu, và điều trị chủ yếu là ngừng sử dụng thuốc.

4.3 Phản ứng dị ứng

Một số người có thể bị phản ứng dị ứng với paracetamol, biểu hiện qua phát ban da, nổi mề đay, ngứa hoặc sưng môi, mặt. Trong những trường hợp nghiêm trọng, thuốc có thể gây sốc phản vệ – phản ứng dị ứng cấp tính có khả năng gây tử vong, với các dấu hiệu như khó thở, tụt huyết áp và mất ý thức.

Khi xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào của phản ứng dị ứng, cần ngừng thuốc ngay và đến cơ sở y tế để được xử trí kịp thời.

4.4 Suy thận

Việc sử dụng paracetamol kéo dài hoặc dùng quá liều có thể ảnh hưởng đến chức năng thận do làm giảm lưu lượng máu đến cơ quan này. Hậu quả có thể dẫn đến tổn thương thận cấp hoặc làm nặng thêm bệnh thận mạn tính sẵn có. Biểu hiện bao gồm giảm lượng nước tiểu, sưng phù và mệt mỏi. Những người phải dùng thuốc lâu dài cần được theo dõi định kỳ chức năng thận.

4.5 Rối loạn tiêu hóa

So với nhóm thuốc chống viêm không steroid (NSAID), paracetamol ít gây hại cho dạ dày hơn. Tuy nhiên, khi dùng liều cao hoặc uống khi bụng đói, thuốc vẫn có thể gây buồn nôn, đau thượng vị hoặc chán ăn. Hiếm gặp hơn, thuốc có thể gây loét hoặc chảy máu dạ dày. Để hạn chế tác dụng phụ này, nên uống paracetamol cùng với thức ăn hoặc theo đúng chỉ định của bác sĩ.

7 sai lầm thường mắc khi sử dụng paracetamol hạ sốt cho trẻ

SKĐS – Khi trẻ bị sốt, nhiều bậc cha mẹ có thói quen dùng thuốc hạ sốt ngay lập tức, thậm chí tăng liều với mong muốn cho con nhanh khỏi...

Mời xem thêm video được quan tâm: