Cổ trướng là một chứng bệnh phức tạp khó chữa, nằm trong tứ chứng nan y của Đông y. Nguyên nhân gây do nội thương thất tình, ăn uống thực tích, lao lực quá sức và các chứng bệnh của hoàng đản, triệt ngược gây ra bệnh.
Bệnh “cổ trướng” được chia ra: khí cổ, thuỷ cổ, huyết cổ, cổ trướng, nhiệt trướng, tỳ hư cổ trướng, tỳ thận hư cổ trướng và hàn trướng. Tùy theo từng thể bệnh mà dùng bài thuốc phù hợp như sau:
Khí cổ
Biểu hiện: Ngực bụng đầy trướng, bụng phệ da bụng dày, ngực tức sườn đau, hay ợ hơi, hay trung tiện. Tinh thần ảm đạm, u uất, hay bực tức, không muốn ăn uống...
Phương pháp điều trị: Khoan trung hạ khí lợi niệu.
Bài thuốc: Khoan trung thang: mộc hương quảng 6g, dậu khấu nhân 8g, thanh bì 10g, trần bì 12g, dại phúc bì 12g; binh lang, hậu phác, uất kim, trạch tả mỗi vị 16g.
Cách dùng: Hậu phác cạo bỏ vỏ. Các vị trên sắc với 1.600ml nước, lọc bỏ bã lấy 250ml. Mộc hương quảng thuốc sắc 20ml mài tan hết, cho vào thuốc sắc quấy đều: Uống ấm chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Đông y có nhiều bài thuốc chữa xơ gan cổ trướng.
Thuỷ cổ
Biểu hiện: Bụng trướng to bè ra hai bên, da bụng mỏng, sáng, ấn lõm, ăn uống kém, chân tay gầy, sắc mặt vàng úa, chất lưỡi bệu, nhớt...Phương pháp điều trị: Công trục thuỷ khí.
Bài thuốc: Vũ công tán: Hắc sửu 32g, tiểu hồi hương 8g, quảng mộc hương 6g.
Cách dùng: Hai vị hắc sửu và tiểu hồi hương sắc với 800ml nước, lọc bỏ bã lấy 150ml. Mộc hương quảng thuốc sắc 40ml mài tan hết trộn lẫn quấy đều. Uống ấm chia đều 4 lần, ngày uống 3 lần, tối uống 1 lần.
Huyết cổ
Biểu hiện: Bụng trướng to, da bụng nổi gân hơi tía hoặc xanh, mệt mỏi, sắc mặt xanh sạm, chân, tay, mặt gầy, đại tiện phân đen, bóng, thối khẳm. Mạch trầm tế.
Phương pháp điều trị: Thông huyết trục ứ hành khí.
Bài thuốc: Đương qui hoạt huyết: đào nhân, phục linh, đương qui mỗi vị 12g; xích thược dược 10g, sinh địa hoàng 16g, quế tâm 6g, hồng hoa 4g, chỉ xác 8g, sài hồ 8g, cam thảo 4g, bào khương 2g.
Cách dùng: Xích thược tẩm rượu, sinh địa hoàng tẩm rượu, đào nhân bỏ vỏ. Các vị trên sắc với 1.700ml nước, lọc bỏ bã lấy 200ml.Uống ấm chia đều 4 lần, ngày uống 3 lần, tối uống 1 lần.
Cổ trướng
Biểu hiện: Bụng to như cái trống, trướng đau, môi đỏ, mặt mày hốc hác, mắt lờ đờ nhợt nhạt, thích ăn đồ béo ngọt...
Phương pháp điều trị: Hoạt huyết khứ ứ, hành khí trục thuỷ.
Bài thuốc: Tiêu cổ thang: trần bì, thanh bì, chỉ xác, sinh khương, tử tô, sa nhân, tất trừng già mỗi vị 6g; uan quế, cam thảo, bạch đậu khấu, nhục đậu khấu mỗi vị 4g; mộc hương quảng 2g, la bạc tử 10g; tam lăng, nga truật, bán hạ, binh lang, đại táo mỗi vị 12g.
Cách dùng: Đại táo xé ra. Các vị trên sắc với 1.700ml nước, lọc bỏ bã lấy 250ml. Mộc hương quảng thuốc sắc 20ml mài tan hoà đều với thuốc sắc. Uống ấm chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Nhiệt trướng
Biểu hiện: Bụng trướng to, cứng, đau, cự án, phát sốt, miệng đắng, cổ khô, tiểu tiện vàng thẫm, sẻn..
Phương pháp điều trị: Thanh nhiệt trừ thấp.
Bài thuốc: Trung mãn phân tiêu thang: trạch tả, bán hạ, phục linh, bạch truật, hậu phác, hoàng liên mỗi vị 12g; hoàng cầm 16g, chỉ xác 10g, nhân sâm 4g, trư linh 10g, cam thảo 4g, can khương 2g.
Cách dùng: Hậu phác cạo bỏ vỏ, bán hạ chế, cam thảo chích. Các vị trên sắc với 1.700ml nước, lọc bỏ bã lấy 250ml. Uống chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Tỳ hư cổ trướng
Biểu hiện: Bụng trướng, bụng đầy ấn có khi mềm khi căng, thiện án, sôi bụng, sắc mặt vàng héo, tiếng nói nhỏ yếu, hơi thở ngắn, đại tiện lỏng. Mạch trầm tế.
Phương pháp điều trị: Trợ dương kiện tỳ, lợi thuỷ.
Bài thuốc: Thực tỳ ẩm: bạch truật, mộc qua, phục linh, hậu phác mỗi vị 16g; đại phúc bì 12g, thảo quả nhân 8g, mộc hương quảng 4g, hắc phụ tử 8g, bào khương 4g, cam thảo 6g.
Cách dùng: Hậu phác cạo bỏ vỏ. Các vị trên sắc với 1.700ml nước, lọc bỏ bã lấy 250ml. Mộc hương quảng thuốc sắc 30ml mài tan hoà lẫn với thuốc sắc. Uống ấm chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Tỳ thận hư cổ trướng
Biểu hiện: Bụng đầy trướng, ấm ách sôi bụng khó chịu, không muốn ăn, đầu choáng mắt hoa, ù tai, đau lưng, mỏi gối, di tinh, ra mồ hôi...
Phương pháp điều trị: Ôn bổ tỳ thận dương.
Bài thuốc: Phụ tử lý trung thang: nhân sâm 8g; can khương, cam thảo, bạch truật mỗi vị 12g, hắc phụ tử 10g.
Cách dùng: Các vị trên sắc với 1.500ml nước, sắc lọc bỏ bã lấy 200ml. Uống ấm chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
Hàn trướng
Biểu hiện: Bụng đầy trướng, ấm ách trong bụng, đau vùng hạ vị, chườm nóng đỡ đau, đại tiện phân nát, lỏng. Mạch trầm trì vô lực.
Phương pháp điều trị: Ôn trung tán hàn.
Bài thuốc: Lý trung gia ô dược chỉ thực thang: nhân sâm 8g, bạch truật 32g; cam thảo, can khương, ô dược, chỉ thực mỗi vị 12g.
Cách dùng: Chỉ thực nướng. Các vị trên sắc với 1.500ml nước, lọc bỏ bã lấy 200ml. Uống ấm chia đều 5 lần, ngày uống 4 lần, tối uống 1 lần.
