Di niệu là chỉ chứng trạng nước tiểu tự bài tiết ra không chịu sự khống chế của ý thức con người. Có chứng tự són ra trong lúc ngủ, hay thấy ở trẻ con, thường tiểu són trong lúc ngủ mê, tỉnh dậy rồi mới biết, cũng gọi là di niệu hoặc niệu sàng; chứng luôn không nín được phần nhiều thấy ở người già, vô luận ban đêm hoặc ban ngày, đều có thể có hiện tượng tiểu tiện đi luôn không nín được gọi là tiểu tiện bất cấm.
Y học cổ truyền chia di niệu thành các thể bệnh khác nhau dựa trên nguyên nhân gây bệnh và có thuốc điều trị cho từng thể bệnh.
Cây và vị thuốc tiên mao bổ thận trị di niệu.
Thể thận dương hư: Tiểu tiện trong, nhiều, nhỏ giọt không dứt, sắc mặc trắng bệch, sợ lạnh, chân tay lạnh, lưng gối mỏi yếu, chất lưỡi nhạt, rêu lưỡi mỏng, mạch trầm tế vô lực.
Bài thuốc: nhục quế 3g (cho sau); phụ tử 9g (sắc trước); thỏ ty tử 30g; câu kỷ tử 15g; tiên mao 12g; tiên linh tỳ 12g; ô dược 12g; ích trí nhân 12g; sơn dược 15g; sinh cam thảo 6g.
Thể phế tỳ khí hư: Luôn muốn đi tiểu, sắc mặt tối xám, hụt hơi mất sức, kém ăn, bụng dưới trướng, phân nát, chất lưỡi nhạt, rêu mỏng, mạch tế vô lực.
Bài thuốc: đẳng sâm 15g; hoàng kỳ 30g; chích cam thảo 6g; bạch truật 9g; sài hồ 9g; thăng ma 9g; tang phiêu tiêu 12g; long cốt 30g; ngũ vị tử 6g.
Thể can kinh uất nhiệt: Tiểu tiện nhiều lần, nhỏ giọt, sắc vàng đỏ, bứt rứt dễ cáu, lòng bàn tay chân nóng, chất lưỡi đỏ, rêu vàng, nhợt mỏng, mạch huyền.
Bài thuốc: long đởm thảo 6g; hoàng cầm 12g; sơn chi 12g; sài hồ 9g; đương quy 12g; sinh địa 12g; hoạt thạch 15g; xa tiền tử 15g (bọc sắc); mộc thông 9g; sơn thù nhục 6g; bổ cốt chỉ 15g; sinh cam thảo 6g.
Thể hạ tiêu ứ trệ: Tiểu tiện nhỏ giọt không thông, bụng dưới trướng đầy, ngâm ngẩm đau, có thể sờ thấy cục báng, chất lưỡi tím tối hoặc có ban ứ, rêu lưỡi mỏng, mạch sáp.
Bài thuốc: đương quy 12g; xuyên khung 12g; xích thược 12g; bồ hoàng 12g (bọc); sài hồ 9g; ngũ linh chi 9g (bọc); đào nhân 12g; hồng hoa 12g; chỉ sắc 9g; sinh cam thảo 6g.
Các bài thuốc trên cho 750ml nước sắc kỹ còn 250ml, chia 3 lần trong ngày.
Lương y Vũ Quốc Trung
