Gần đây, người ta nói nhiều đến một loại acid béo có tên omega-3. Hiện nay, loại viên nang mềm chứa acid béo này đã có mặt rộng khắp ở hầu hết các cửa hàng dược phẩm. Nhiều người phân vân không biết omega-3 là gì, dùng thường xuyên, lâu dài có được không?
Acid béo là gì?
Acid béo là thành phần chính của chất béo (lipid). Về mặt cấu trúc hóa học, acid béo thông thường chứa 3 loại nguyên tố: carbon (C), hydro (H) và ôxy (O), mạch thẳng (RCOOH)- trong đó gốc R có nhiều carbon nối mạch có thể no (còn gọi bão hòa, tức không có mạch nối đôi) hay chưa no – còn gọi chưa bão hòa, trong cấu trúc có một hoặc nhiều nối đôi. Acid béo bậc thấp có ít carbon, bậc cao có nhiều carbon. Đánh số carbon của acid béo bắt đầu từ carbon của nhóm – COOH (nhóm acid) là C1, sau đó là C2, C3... Gọi tên carbon thì carbon cạnh nhóm – COOH là Ca (carbon alpha), rồi đến Cb, Cg... Và ở cuối mạch là nhóm metyl – CH3. Nhóm metyl có chứa carbon được gọi là carbon omega. Khoảng cách từ carbon omega đến nối đôi đầu tiên gần nhất nếu có 3 carbon thì gọi là omega-3, và acid béo có cấu trúc loại này gọi là acid béo omega-3. Cũng tương tự như vậy, còn có acid béo omega-6, omega-9 (khoảng cách có 9 carbon – thí dụ acid oleic có nhiều trong sữa mẹ và dầu ôliu). Tóm lại, con số sau chữ omega: 3, 6 hoặc 9 nhằm chỉ vị trí của nối đôi đầu tiên trong cấu trúc.
Cá biển - loại thực phẩm giàu omega-3.
Tác dụng của omega-3
Người ta nói nhiều đến nhóm acid béo omega-3 bởi nó là tiền chất của DHA (chữ viết tắt của docosahexaenoic acid, và EPA (viết tắt của eicosapentaenoic acid). DHA là acid béo không no chuỗi (mạch) dài có 22 carbon và chứa 6 nối đôi, còn EPA là acid béo không no chuỗi dài có 20 carbon và chứa 5 nối đôi.
Não người được cấu tạo bởi trên 60% là acid béo, trong số đó DHA chiếm một số lượng khá lớn. Còn EPA, trong cơ thể nó được xem là acid béo thiết yếu để chuyển hóa thành các chất sinh học quan trọng như prostaglandin, leucotrien.
Đã có khá nhiều công trình nghiên cứu tác dụng của nhóm acid béo omega-3 đặc biệt là DHA đối với sức khỏe con người.
Với não: Thành phần của não là chất béo, trong đó DHA chiếm khoảng 1/4 lượng chất béo này. Do đó mà não cần một lượng acid béo omega-3 (nhất là DHA) để phát triển và duy trì hoạt động. Người ta còn thấy rằng DHA kìm hãm sự lão hóa não, ngăn ngừa sự suy giảm trí nhớ.
Với trẻ em, nhiều công trình nghiên cứu cho thấy những trẻ được bổ sung DHA đạt được các điểm nhận thức cao hơn, ít mắc phải các vấn đề về hành vi và cảm xúc, kỹ năng vận động cũng phát triển sớm hơn. Bởi vậy, hiện nay có nhiều loại sữa bột có bổ sung DHA.
Với tim mạch: Nhiều công trình nghiên cứu chứng tỏ DHA làm giảm lượng triglycerid máu, giảm loạn nhịp tim, giảm tỷ lệ bệnh động mạch vành, giảm chứng nhồi máu cơ tim. Nhưng nhóm acid béo omega-3 không có tác dụng rõ rệt đối với bệnh cholesterol trong máu cao đơn thuần và rối loạn mỡ máu do yếu tố di truyền.
Với làn da: Nhóm acid béo omega-3 có vai trò quan trọng trong cấu trúc da và đặc biệt là tầng sừng, vì chúng ngăn ngừa hiện tượng mất nước giữa các lớp da, do đó giúp da mềm mại tươi trẻ.
Ngoài ra, nhóm acid béo omega-3 còn cần thiết cho phát triển hoàn thiện chức năng nhìn của mắt, giảm nguy cơ đái tháo đường, giảm mức độ nặng và số cơn hen phế quản, giảm triệu chứng viêm khớp dạng thấp, chống trầm cảm...
Nhóm acid béo omega-3 có ở dầu đậu nành và một số thực phẩm nhưng với hàm lượng nhỏ. Đặc biệt có nhiều trong thủy sản - nhất là cá biển sống ở vùng nước sâu như các loài cá hồi, cá sardin, cá trích, cá ngừ... Riêng trong dầu cá có acid béo omega-3 cao gấp 2-4 lần so với dầu thực vật.
Omega-3 trên thị trường dược phẩm
Thực chất acid béo omega-3 là một thực phẩm chức năng, nhưng nó được nhiều người tiêu dùng coi như thuốc điều trị. Hiện nay, các sản phẩm có chứa acid béo omega-3 khá phong phú cả viên nang sản xuất trong nước và nước ngoài, nhưng chủ yếu là của các nước như Pháp, Mỹ, Canada... Dù hãng dược phẩm nào sản xuất, nhưng người ta không đặt tên thương mại (biệt dược) như thường lệ, mà hầu hết đều mang tên “khai sinh” omega-3. Tùy nước sản xuất mà có lọ thuốc 60 viên, 90 viên hoặc 100 viên nang mềm omega-3 với giá tiền rất khác nhau tùy theo uy tín của nhà sản xuất.
Ngoài ra, trên quầy dược phẩm còn thấy có dạng phối hợp: Ngoài omega-3 (DHA, EPA) còn có thêm vitamin E... Hoặc kết hợp 3 loại acid béo omega-3, 6 và 9 với tỷ lệ hợp lý. Lại còn có kem bôi dưỡng da ban ngày (beauty dern) gồm có acid béo omega-3 phối chế với tinh chất canxi.
Qua dẫn liệu trên, chúng ta thấy acid béo omega-3 có trong thực phẩm, đặc biệt trong nhiều cá biển sâu. Nếu trong ăn uống hằng ngày có đủ acid béo omega-3 vẫn tốt hơn. Theo khuyến cáo của Hội Tim mạch Mỹ, mỗi người nên ăn ít nhất 2 bữa cá trong tuần.
