Ô nhiễm không khí là một thách thức quan trọng cho sức khỏe cộng đồng, con số nạn nhân vì ô nhiễm ước tính lên đến hơn 2 triệu người. Tại châu Âu, ô nhiễm không khí là thủ phạm chính của 400.000 ca tử vong sớm mỗi năm. Tại London, không khí ô nhiễm làm 25 người chết sớm mỗi ngày. Thủ phạm chính làm trên 9.400 người sống ở London chết sớm là PM 2.5 và NO2 (ôxít nitơ).
Hành trang đối phó ô nhiễm không khí khi ra đường của người dân Anh.
Một trong số những loại chất độc trong không khí được chú ý đặc biệt là ôxít nitơ mà dạng hóa học thường gặp nhất là NO2 và khi trộn với hơi nước sẽ thành axít nitric HNO3 gây hại cho phổi. Nghiên cứu của King’s College xác định 5.900 người bị chết sớm vì hợp chất này, chủ yếu thải vào không khí từ động cơ diesel, tức là chủ yếu từ các loại xe tải và xe buýt trong thành phố, cũng như một số loại xe con lắp động cơ diesel. Hợp chất thứ hai được gọi chung là PM2.5, tức là viết tắt của chữ particulate matter dùng để chỉ các loại bụi, cả ở dạng lỏng lẫn khối chất rắn, có thể là chất hữu cơ hay kết cấu vật lý có kích thước nhỏ hơn 2,5 micro mét. Từ năm 2013, một khảo sát ở châu Âu xác nhận mối liên quan giữa các loại vật thể có kích thước dưới 10 micro mét trong không khí với bệnh ung thư phổi và nguy hiểm nhất là loại bụi PM2.5 vì với kích thước nhỏ sẽ thâm nhập sâu hơn vào trong phổi. Khảo sát của King’s College ghi nhận có 3.537 người bị chết sớm vì các loại bụi này, bao gồm cả các nguyên nhân tim mạch. Tổng cộng lại có 9.416 người ở London bị chết sớm trong năm 2010 vì hai loại chất thải nguy hiểm này. Nhưng đó mới chỉ riêng London. Con số người chết trên toàn nước Anh lên đến 80.000 người. London, Birmingham và Leeds là ba thành phố lớn nhất của nước Anh và cả ba thành phố này đều liên tục vượt quá tiêu chuẩn cho phép của EU về nồng độ NO2 trong không khí.
Theo Cơ quan Môi trường châu Âu (AEE), các chứng bệnh tim mạch và chứng nhồi máu cơ tim là nguyên nhân chính (chiếm tỷ lệ đến 80%) các ca chết sớm do ô nhiễm không khí tại châu Âu, trên cả các chứng bệnh về phổi và ung thư). Riêng tại Trung Quốc và Ấn Độ, giả như hai quốc gia này áp dụng các chuẩn về khí thải các phân tử hạt bụi siêu nhỏ do Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo thì cũng có thể cứu được 1,4 triệu người không bị chết sớm mỗi năm. Ông Joshua Apte, người hướng dẫn chương trình nghiên cứu các phân tử có kích thước nhỏ hơn 2,5 micro mét, tức nhỏ hơn bề dày một sợi tóc đến 10 lần cho biết, với kích cỡ cực kỳ nhỏ bé, các hạt bụi phân tử dễ dàng thâm nhập vào phổi, thông qua các mạch máu, gây tổn hại hệ hô hấp. Việc phơi nhiễm các phân tử bụi (do lửa củi, trung tâm điện than, xe cộ, khí thải công nghiệp...) làm tăng rủi ro chứng nhồi máu cơ tim, các bệnh tim mạch, hô hấp hay thậm chí các chứng ung thư.
Theo các chuyên gia, quy trình gây ra các bệnh tim mạch do ô nhiễm không khí gồm có ba cơ chế như sau: Tương tự như thuốc lá, tiến trình gây bệnh gồm ba bước. Đầu tiên hết không khí ô nhiễm tác động lên các khả năng giãn nở và co thắt của các mạnh máu. Dưới tác động của không khí ô nhiễm, của thuốc lá, các mạch máu đã bị giảm kích cỡ, gây cản trở lưu thông huyết mạch. Điểm thứ hai, những hiệu ứng lên sự đông máu. Ô nhiễm có thể dẫn đến khả năng máu bị đông lại hình thành những cục máu đông ở động mạch. Hiện tượng này có thể xảy ra cực kỳ bất ngờ. Không khí ô nhiễm vận hành tương tự. Hiện tượng ô nhiễm tạo ra khả năng máu bị đông lại một cách dễ dàng hơn ở động mạch, nguyên nhân chính của chứng nhồi máu cơ tim. Điểm thứ ba, cũng là điểm khó hiểu nhất, hiện tượng viêm nhiễm ở mọi bộ phận cơ thể. Hiện tượng viêm nhiễm này ban đầu tác động lên các chức năng của mạch máu, nhất là có những tác động gây bất ổn ở những mảng xơ vữa ở động mạch. Những mảng xơ vữa ở động mạch được hình thành do các chứng bệnh cholesterol, tăng huyết áp, đái tháo đường.
Đó là những yếu tố phổ biến gây ra chứng bệnh tim mạch. Những mảng xơ vữa đó hoàn toàn yên lặng chừng nào chúng không làm tắc nghẽn động mạch. Nhưng dưới hiệu ứng của ô nhiễm, chúng có thể tạo ra điểm máu đông, lúc đó có thể dẫn đến tai nạn cấp tính. Trên đây là ba cơ chế đi cùng với hiện tượng ô nhiễm, bất kể đó là loại hóa chất gây ô nhiễm nào được nói tới như khí ga hay những hạt bụi phân tử. Điều đó có nguy cơ gây ra các chứng bệnh tim mạch. Như vậy, ô nhiễm không khí khiến người ta giảm thọ.
(Theo Dailymail, AFP)
Hải Hà
