Các chuyên gia cảnh báo việc tiếp xúc lâu dài với bụi mịn, kim loại nặng và hóa chất nội tiết nhân tạo không chỉ làm suy giảm chất lượng tinh trùng mà còn tăng nguy cơ vô sinh nam. Thói quen sống, nghề nghiệp và môi trường ô nhiễm đô thị đang khiến nguy cơ này ngày một lớn.
Nam giới làm việc trong môi trường ô nhiễm khói bụi công nghiệp có nguy cơ suy giảm chất lượng tinh trùng cao hơn so với người sống ở khu vực sạch.
OA (tắc nghẽn): Tinh hoàn vẫn sản xuất tinh trùng bình thường nhưng đường dẫn tinh (ống xuất tinh/ống dẫn tinh/mào tinh) bị chặn, tinh trùng không ra được trong tinh dịch.
NOA (không tắc nghẽn): Vấn đề ở chính tinh hoàn — giảm hoặc mất sản xuất tinh trùng do rối loạn sinh tinh.
Nguyên nhân thường gặp
OA: tắc bẩm sinh (ví dụ mất ống dẫn tinh bẩm sinh), tổn thương hậu phẫu (thắt ống dẫn tinh, mổ vùng chậu), viêm nhiễm gây xơ hẹp, chấn thương.
NOA: bất thường nhiễm sắc thể (ví dụ Klinefelter), mất đoạn AZF trên nhiễm sắc thể Y, tổn thương do hóa-xạ trị, nhiễm trùng nặng, nội tiết rối loạn, nguyên nhân chưa rõ.
Biểu hiện lâm sàng
OA: tinh hoàn kích thước bình thường; đôi khi có tiền sử phẫu thuật, nhiễm trùng đường sinh dục; tinh dịch thể tích có thể giảm (nếu tắc ở đường xuất tinh).
NOA: tinh hoàn thường nhỏ, mềm hơn; có thể có rối loạn nội tiết (FSH tăng), biểu hiện suy sinh dục nếu nặng.
Khám lâm sàng: đo kích thước tinh hoàn, sờ ống dẫn tinh/mào tinh.
Hormone: OA: FSH/Hormone kích thích thường bình thường; testosterone có thể bình thường. NOA: FSH thường tăng (phản ánh giảm sản xuất tinh trùng); testosterone có thể thấp.
Siêu âm tinh hoàn: đánh giá cấu trúc, khối u, bất thường.
Xét nghiệm di truyền: khuyến nghị ở NOA (karyotype, mất đoạn AZF); cũng cân nhắc với OA bẩm sinh (CFTR).
Tinh dịch đồ: xác định azoospermia; độ dẫn lưu/độ thể tích tinh dịch có thể gợi OA (ví dụ thể tích rất thấp, không có tinh dịch do tắc xuất tinh).
Lựa chọn điều trị
Với thể OA:
- Nếu khả thi: phẫu thuật tái thông (ví dụ nối ống dẫn tinh - vasovasostomy) để khôi phục đường dẫn; tỉ lệ thành công tốt trong nhiều trường hợp.
- Nếu không thể hoặc mong muốn nhanh: lấy tinh trùng trực tiếp (mào tinh, tinh hoàn) và dùng trong ICSI (thụ tinh trong ống nghiệm).
Với thể NOA:
- micro-TESE (phẫu thuật vi phẫu lấy tinh trùng từ tinh hoàn) là phương pháp chính để tìm tinh trùng hiếm; tỉ lệ tìm tinh trùng thay đổi (thường nhiều hơn 30–50% tùy nguyên nhân).
- Nếu không tìm được tinh trùng: cân nhắc tình huống dùng tinh trùng hiến tặng, nhận con nuôi, hoặc các phương án hỗ trợ về tâm lý/giáo dục gia đình.
Xét nghiệm tinh dịch là bước quan trọng giúp phát hiện sớm các tác động của hóa chất nội tiết và ô nhiễm không khí lên sức khỏe sinh sản nam.
Tiên lượng và tư vấn sinh sản
OA: tiên lượng phục hồi khả năng sinh sản tốt nếu phẫu thuật tái thông thành công hoặc nếu lấy tinh trùng cho ICSI; vấn đề di truyền ít liên quan trừ khi có bệnh lý bẩm sinh (ví dụ CFTR).
NOA: tiên lượng biến thiên; phụ thuộc nguyên nhân (di truyền xấu hơn), kết quả micro-TESE không chắc chắn; cần tư vấn di truyền nếu tìm thấy bất thường.
Trước mọi quyết định điều trị cần xét nghiệm di truyền (đặc biệt ở NOA và OA bẩm sinh) vì liên quan đến khả năng truyền bệnh cho con.
Nếu bệnh nhân sắp trải qua hóa-xạ trị hoặc điều trị có thể gây vô sinh, tư vấn trữ lạnh tinh trùng trước khi điều trị là bắt buộc.
Kết hợp hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân/cặp đôi — chẩn đoán azoospermia có tác động lớn đến tinh thần và mối quan hệ.
OA và NOA đều dẫn đến tình trạng không có tinh trùng trong tinh dịch nhưng khác nhau về nguyên nhân, chỉ dấu xét nghiệm và hướng điều trị. Xác định chính xác loại azoospermia thông qua khám lâm sàng, xét nghiệm hormone, khảo sát hình ảnh và xét nghiệm di truyền là bước nền tảng để chọn lựa chiến lược điều trị — từ phẫu thuật tái thông, micro-TESE, đến ART hoặc lựa chọn thay thế.
