Nhiều nghiên cứu cho thấy ở người mẹ nhiễm HIV thì 1/4-1/3 trẻ đẻ ra bị nhiễm HIV từ bé. Đa số lây nhiễm HIV ở giai đoạn muộn của thai kỳ và trong lúc sinh, còn khoảng 1/3 số trẻ đó bị lây nhiễm HIV qua đường bú mẹ. Như vậy nguy cơ trung bình trẻ bị lây nhiễm HIV qua sữa mẹ ở người mẹ nhiễm HIV là 1/7 (xấp xỉ 14%). Trong thực tế, nhiều bà mẹ không biết mình có nhiễm HIV hay không do ở những vùng xa không có sẵn nơi xét nghiệm HIV hay do kinh tế khó khăn không đi làm xét nghiệm HIV trước sinh hoặc sự thiếu hiểu biết của bà mẹ về HIV/AIDS. Trong mọi trường hợp, người mẹ cần được tư vấn về cách nuôi dưỡng để phòng ngừa lây nhiễm HIV.
 Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu. |
Lựa chọn cách nuôi trẻ cho bà mẹ không biết mình có nhiễm HIV hay không?
- Nói với bà mẹ về lợi ích của xét nghiệm HIV đối với bản thân và gia đình họ.
- Gửi họ đến nơi xét nghiệm thuận tiện.
- Nếu chưa có kết quả xét nghiệm hãy tư vấn và khuyến khích cho họ nuôi trẻ theo cách nuôi dưỡng của các bà mẹ HIV âm tính, đó là nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, từ tháng thứ 7 cho ăn bổ sung hợp lý và tiếp tục cho bú mẹ đến 2 năm hoặc lâu hơn nữa.
- Một bà mẹ không biết tình trạng nhiễm HIV thì cho trẻ bú mẹ là chọn lựa an toàn hơn. Những đứa trẻ không được bú mẹ sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao.
- Khi tư vấn về cách nuôi trẻ cho các bà mẹ không biết tình trạng nhiễm HIV của mình, cần nhấn mạnh những lợi ích của nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn, sữa mẹ là thức ăn hoàn hảo nhất với trẻ, bảo vệ trẻ chống lại nhiều bệnh đặc biệt là tiêu chảy và viêm phổi, sữa mẹ có đủ dinh dưỡng và nước, lại được hấp thu cao vào cơ thể trẻ nên sữa mẹ là lựa chọn an toàn nhất của trẻ.
- Đối với những sản phụ đẻ ở nhà thì các bà đỡ dân gian, cán bộ y tế thôn bản hoặc cán bộ tư vấn dinh dưỡng cần cung cấp thông tin cho các bà mẹ và khuyến khích họ đi xét nghiệm kiểm tra.
Các bà mẹ đã đi xét nghiệm và kết quả âm tính. Đó là điều rất tốt cho cả mẹ và con, cán bộ y tế nên:
- Tư vấn cho bà mẹ về các nguy cơ nếu họ bị nhiễm trong khi mang thai hoặc cho con bú.
- Gợi ý để bà mẹ đến xét nghiệm lại nếu họ vẫn tiếp xúc với các nguy cơ như tiêm chích ma túy, quan hệ tình dục đối với người nhiễm HIV...
- Gợi ý để bà mẹ nuôi con theo cách thông thường ở cộng đồng đó là nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng, cho trẻ ăn bổ sung hợp lý khi trẻ 7 tháng và cho bú kéo dài đến 2 năm hoặc lâu hơn.
Tư vấn cho các bà mẹ đã xét nghiệm và kết quả dương tính:
Hầu hết các bà mẹ có HIV ( ) đều không sẵn sàng thảo luận về cách nuôi dưỡng trẻ ngay sau khi nhận kết quả xét nghiệm. Cần kiên trì chờ đợi đến khi bà mẹ có thể nghe tư vấn được, cán bộ tư vấn dinh dưỡng sẽ cung cấp thông tin, hỗ trợ bà mẹ.
Để tư vấn cho các bà mẹ HIV dương tính có hiệu quả, nên tiến hành từng bước một.
- Giảng giải các nguy cơ của việc lây truyền HIV từ mẹ sang con.
- Giảng giải lợi ích và bất lợi của các cách nuôi dưỡng trẻ khác nhau bắt đầu từ sự lo lắng của bà mẹ.
- Tìm hiểu hoàn cảnh của gia đình họ và bản thân bà mẹ.
- Giúp bà mẹ chọn một cách nuôi dưỡng trẻ thích hợp với hoàn cảnh của mình.
- Hướng dẫn cho bà mẹ cách thực hành nuôi dưỡng mà họ đã chọn.
Lựa chọn cách nuôi trẻ từ 0-6 tháng
Nuôi bằng thức ăn thay thế: Trẻ không được bú mẹ mà được nuôi dưỡng bằng chế độ ăn đủ năng lượng và chất dinh dưỡng theo nhu cầu của trẻ cho đến khi trẻ có thể ăn được các thức ăn cùng với gia đình.
Các bà mẹ hoàn cảnh kinh tế khá có thể nuôi trẻ bằng thức ăn thay thế để tránh tỷ lệ trẻ rủi ro nhiễm HIV từ mẹ, có thể dùng sữa bột, hoặc sữa động vật tự pha tại nhà có bổ sung vi chất. Nhưng cách nuôi này phải đạt 5 điều kiện:
- Bà mẹ không gặp cản trở khi nuôi trẻ. Cản trở này có thể là do tập quán hoặc do các vấn đề về xã hội hoặc do sợ hãi hoặc sự kỳ thị.
- Bà mẹ và gia đình có đủ thời gian, kiến thức, kỹ năng và các nguồn lực khác để chuẩn bị đủ sữa cho trẻ.
- Bà mẹ và gia đình được cộng đồng và hệ thống y tế hỗ trợ để đáp ứng được.
- Các thực phẩm cho trẻ phải được cung cấp liên tục theo nhu cầu của trẻ tới 1 tuổi hoặc lâu hơn.
- Thực phẩm phải bảo đảm an toàn, vệ sinh.
Nuôi con bằng sữa mẹ có rất nhiều lợi ích nhưng cũng có những bất lợi như càng cho trẻ bú kéo dài càng làm cho trẻ có nguy cơ lây nhiễm với HIV, nếu ép trẻ ăn hỗn hợp thì tăng nguy cơ tiêu chảy và các bệnh nhiễm khuẩn khác hoặc các bà mẹ phải đi làm thì không mang con đi theo cùng vì thế nếu sữa thay thế đạt đủ 5 điều kiện trên thì có thể lựa chọn để nuôi trẻ.
 Chế biến thức ăn thay thế sữa mẹ phải đảm bảo vệ sinh. |
Bú mẹ hoàn toàn và ngừng bú sớm khi có thức ăn thay thế đáp ứng được 5 điều kiện trên.
Khi trẻ mới sinh mà bà mẹ không có đủ điều kiện để nuôi trẻ bằng thức ăn thay thế thì lựa chọn nuôi con bằng sữa mẹ là cần thiết. Vì HIV có thể lây truyền bất cứ lúc nào trong thời gian nuôi con bằng sữa mẹ do vậy ngừng bú mẹ sớm sẽ giảm nguy cơ lây truyền. Thời gian thích hợp để ngừng bú phụ thuộc vào hoàn cảnh từng bà mẹ và trong khoảng thời gian 0-6 tháng, càng sớm càng tốt. Thời gian thích hợp nhất là ngay khi thức ăn thay thế được chấp nhận, khả thi, có khả năng, lâu dài và an toàn cho cả mẹ và con.
Có một số bà mẹ không thể có thức ăn thay thế đủ 5 điều kiện trên cho trẻ từ 6 tháng trở đi thì bà mẹ nên cân nhắc đến việc vắt sữa ra và đun nóng. Dù đun nóng sữa sẽ làm giảm các yếu tố miễn dịch và các enzym cần thiết nhưng vẫn còn một số chất dinh dưỡng cần thiết cho trẻ vì với một số trẻ nguy cơ bị suy dinh dưỡng và mắc bệnh do không được bú mẹ còn lớn hơn nguy cơ bị nhiễm HIV qua sữa mẹ cần chú ý hướng dẫn cho các bà mẹ này cách bế con và cho con ngậm bắt vú đúng cách để phòng nứt núm vú và viêm vú (cả hai đều có thể làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV) đồng thời cần điều trị sớm tưa miệng và các thương tổn ở miệng trẻ.
BS. Phạm Thị Thục