Bộ phận dùng làm thuốc là quả chín phơi khô của cây nữ trinh Ligustum lucidum Ait, họ nhài Oleaceae. Về mùa đông khi quả chín thì thu hái về, bỏ cành lá, phơi khô hoặc sấy khô là được.
Nữ trinh tử chứa acid oleanolic, mannitol, glucose, acid palmitic, acid oleic, acid linoleic, acid stearic. Tác dụng tăng cường hoạt động tim mạch và cường tráng gân cốt. Theo y học cổ truyền, nữ trinh tử có tác dụng bổ can thận, minh mục, mạnh lưng gối. Trị đau đầu hoa mắt chóng mặt, ù tai điếc tai, đau lưng mỏi gối, râu tóc chóng bạc. Xin giới thiệu một số bài thuốc và món ăn thuốc có nữ trinh tử.
Bài thuốc
Bài 1: Nữ trinh tử 20g, địa cốt bì 15g, mẫu đơn bì 15g, sinh địa 20g. Sắc uống. Trị âm hư nội nhiệt:
Bài 2: Nữ trinh tử 12g, tang thầm 15g, cỏ nhọ nồi 10g. Sắc uống. Trị lưng gối đau, đau đầu, chóng mặt, râu tóc bạc sớm.
Bài 3: Viên hoàn: Nữ trinh tử 100g, hạn liên thảo 100g. Các vị đồ chín và phơi; nếu làm được 9 lần (cửu chưng cửu sái) càng tốt. Sấy khô, tán bột, làm viên hoàn. Ngày uống 10 - 15g. Công dụng: Bổ thận, trị đau lưng, đầu váng mắt hoa.
Bài 4: Rượu thuốc: Nữ trinh tử 30g, đương quy 30g, ngưu tất 30g, kỷ tử 30g, sinh địa 30g, thục địa 30g, thiên môn 30g, mạch môn 30g, đậu đen 50g, hà thủ ô 100g, rượu trắng 35o khoảng 3 lít. Tất cả cho vào bình, đun đến sôi, tắt bếp và nút buộc kín miệng bình. Để yên 15 - 30 ngày; gạn lấy rượu để uống. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20-30ml. Công dụng: Bổ can thận, làm đen tóc.
Bài 5: Nữ trinh tử 12g, hà thủ ô chế 12g, sinh địa 12g, huyền sâm 12g, sinh bạch thược 12g, hạn liên thảo 12g, sa uyển tật lê 12g, hy thiêm 12g, tang ký sinh 12g, ngưu tất 12g. Sắc uống. Trị tăng huyết áp.
Nữ trinh tử (quả chín khô của cây nữ trinh) bổ cân thận, là vị thuốc chữa tóc bạc sớm rất hiệu quả.
Dược thiện có nữ trinh tử
Rượu nữ trinh tử: Nữ trinh tử 1kg, rượu gạo nếp 1 lít, ngâm 7-10 ngày. Ngày uống 1-2 lần, mỗi lần 20-30nml. Dùng tốt cho người bị suy nhược, mất ngủ.
Canh nữ trinh tử xương lợn đỗ trọng: Xương lợn 250g, nữ trinh tử 20g, đỗ trọng 15g. Nữ trinh tử và đỗ trọng gói trong vải xô. Xương lợn chần nước sôi với ít muối rửa sạch, cho vào nồi cùng 2 vị thuốc, đổ nước vừa đủ, hầm chín nhừ, bỏ bã thuốc, thêm gia vị, có thể thêm khoai tây, cà rốt. Chia ăn 2 lần trong ngày. Món này rất thích hợp cho người bị dính khớp, thoái hóa khớp hạn chế vận động ở người cao tuổi.
Nữ trinh tử hầm xương bò: Nữ trinh tử 15g, cỏ nhọ nồi 30g, đại táo 50g, xương bò 250g, gạo tẻ 100g. Xương bò chần nước sôi với ít muối, rửa sạch. Sắc nữ trinh tử và cỏ nhọ nồi lấy nước, bỏ bã, hầm với xương bò, gạo tẻ đã vo sạch, đại táo. Khi cháo chín nhừ thêm đường và gia vị. Ngày làm 1 lần, đợt dùng 20 ngày. Món này thích hợp cho người bệnh thiếu máu do mất máu.
Lưu ý: Người có tỳ vị hư hàn, đại tiện phân nát không dùng. Người bị suy giảm chức năng gan không nên dùng hạt nữ trinh theo cách ngâm rượu.
Tránh nhầm cây nữ trinh với cây xấu hổ (cỏ thẹn, mắc cỡ, trinh nữ, nhả nả nhẻn, hàm tu thảo)[Mimosa pudica L., họ Trinh nữ (Mimosaceae)]; loại quả giáp dài 2cm, rộng 3mm, tụ lại hình ngôi sao; hạt gần hình trái xoan, dài 2mm, rộng 1,5mm. Đây là cây mọc hoang ven đường, bờ ruộng khắp nơi trên đất nước ta, nhất là vùng đồng bằng trung du.