Linh (21 tuổi) là nữ sinh khoa ngoại ngữ một trường đại học ở Quảng Bình. Đang học năm 3, cô gái khoẻ mạnh, vui vẻ, hòa đồng phải tạm dừng vì mang bầu, sinh con.
Suốt thời gian mang bầu, Linh luôn trong trạng thái căng thẳng. Sau sinh, cô hay buồn vì chồng vô tâm, ít thể hiện tình cảm, dù cô có mẹ đẻ bên cạnh.
13 ngày sau sinh, người mẹ trẻ ngủ ít đi, chỉ được tầm 3-4 giờ mỗi đêm. Cô luôn cảm giác mệt mỏi, thiếu năng lượng, ít nói chuyện hơn trước, hay ngồi một mình, vẻ mặt buồn rầu, hay khóc lóc. Ăn uống kém ngon miệng, Linh còn hay suy nghĩ tiêu cực, bi quan cuộc sống, thấy khó chịu khi nghe tiếng con khóc.
Đỉnh điểm, cô có hành vi dùng dao rạch bụng để tự sát nhưng được người nhà phát hiện đưa vào Bệnh viện Hữu nghị Việt Nam- Cu Ba Đồng Hới (Quảng Bình) xử trí khâu vết thương rồi chuyển điều trị khoa Tâm thần.
Sau 20 ngày điều trị nội trú, triệu chứng thuyên giảm, cô được xuất viện về nhà, thuốc uống theo đơn.
Nhưng sau đó, cô lại xuất hiện la hét, cáu gắt, chống đối không chịu uống thuốc và được người nhà đưa tới Viện Sức khỏe tâm thần – Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội).
Vào viện, bác sĩ nhận định Linh mắc hội chứng trầm cảm nặng sau sinh.
Đây là một trong số các bệnh nhân trầm cảm sau sinh vừa được ra viện sau quá trình điều trị tại Viện Sức khoẻ tâm thần, được chia sẻ tại cuộc hội thảo về hội chứng này do Bệnh viện Bạch Mai tổ chức chiều 5/7.
PGS.TS Nguyễn Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Sức khoẻ tâm thần, cho hay trong năm 2021 có tới 27 trường hợp phụ nữ bị rối loạn tâm thần liên quan thời kỳ sinh đẻ, hầu hết đều nặng. Thực tế, nhiều trường hợp có các biểu hiện rối loạn tâm lý, tâm thần sau sinh nhưng tìm đến các cơ sở, khám không đúng chuyên môn, thậm chí còn đi... cúng bái.
Theo TS Vũ Thy Cầm, Viện Sức khoẻ tâm thần, trầm cảm sau sinh khởi phát trong vòng 4 tuần đầu sau sinh nhưng nhiều nghiên cứu cũng như các chuyên gia sức khỏe cho rằng bệnh có thể khởi phát ở bất kỳ thời điểm nào trong vòng 1 năm đầu sau sinh.
Tại Việt Nam, các nghiên cứu tại một số bệnh viện phụ sản, sử dụng thang EPDS, tỷ lệ trầm cảm sau sinh từ 11,6% - 33%. Tuy nhiên, các bác sĩ ước tính gần 50% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh không được chẩn đoán bởi chuyên gia y tế.
Tất cả phụ nữ đều có nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh, đặc biệt ở những người có nguy cơ cao như đã từng bị trầm cảm; gia đình có người trầm cảm, các bệnh tâm thần hay những vấn đề tâm lý khác.
Một số yếu tố nguy cơ với trầm cảm sau sinh
Mang thai trong độ tuổi dưới 18; Người mẹ trải qua những sự kiện gây căng thẳng trong tiền sử như bệnh tật, hiếm muộn, thất nghiệp…
Thiếu sự giúp đỡ, đồng cảm chia sẻ của người thân, đặc biệt là người chồng hay những mâu thuẫn trong gia đình cũng là những yếu tố nguy cơ gây trầm cảm sau sinh.
BS Cầm cho hay, trầm cảm dễ xuất hiện ở người con so (con đầu), tuy nhiên vẫn có thể xảy ra ở con rạ. Thực tế, có những bệnh nhân sinh 3 con, lần sinh con nào cũng bị trầm cảm.
Biểu hiện lâm sàng người mắc trầm cảm sau sinh
Ở giai đoạn sớm: người bệnh khí sắc giảm, cảm xúc thay đổi, buồn rầu, dễ cáu, dễ khóc…; Giảm sở thích hứng thú, giảm các mối quan hệ gia đình; Rối loạn giấc ngủ, rối loạn ăn uống; Giảm tập trung chú ý, trí nhớ. Người bệnh cũng có các triệu chứng cơ thể: đau đầu, đau bụng, ngực...
Giai đoạn toàn phát: Khí sắc trầm tăng hơn; Mất quan tâm thích thú, bi quan chán nản; Buồn bã, mặc cảm, tự ti, tội lỗi, đau khổ...; Khó khăn trong việc ra quyết định, không muốn giao tiếp với mọi người;
Khó khăn trong việc chăm sóc con, tạo mối quan hệ mẹ - con, xa lánh người thân; Lo lắng quá mức tới sức khỏe của con. Người bệnh có thể bị rối loạn thần kinh thực vật; bồn chồn, bất an, ý tưởng hành vi tự sát.
Hậu quả đáng sợ của trầm cảm sau sinh
Trầm cảm sau sinh có thể gây những tác động xấu đến sức khỏe của bà mẹ và trẻ em, cũng như mối quan hệ của họ với các thành viên trong gia đình.
- Trẻ sơ sinh có mẹ bị trầm cảm tăng trưởng kém hơn trẻ sơ sinh có mẹ không bị trầm cảm.
- Trọng lượng: trẻ em sinh ra có mẹ bị trầm cảm thì có nguy cơ bị nhẹ cân cao gấp 3 lần ở tháng thứ 3 và cao gấp 4 lần ở tháng thứ 6 so với nhóm trẻ có mẹ không bị trầm cảm.
- Chiều cao, trẻ em của nhóm bà mẹ bị trầm cảm có nguy cơ có chiều cao thấp hơn 3,3 lần ở tháng thứ 3 và tháng thứ 6 khi so với nhóm trẻ của bà mẹ không bị trầm cảm.
- Mẹ bị trầm cảm có khả năng cho bé ngừng bú sớm. Do đó trẻ dễ bị mắc các bệnh về tiêu chảy, truyền nhiễm.
- Trẻ sơ sinh có mẹ trầm cảm có tính khí thất thường và ít tập trung chú ý, sẽ gặp các bệnh mạn tính ở tuổi trưởng thành.
- Trẻ sơ sinh có mẹ trầm cảm có sự gia tăng hormone (cortisol) có biểu hiện rối loạn giấc ngủ, hay khóc hơn và ít được chăm sóc hơn trẻ có mẹ không bị trầm cảm...
Để dự phòng trầm cảm sau sinh:
Học cách thư giãn, giải tỏa căng thẳng mệt mỏi; Không nên áp đặt bản thân làm những việc quá sức. Không nên quá kì vọng để trở thành người mẹ hoàn hảo.
Ngủ đủ giấc, tranh thủ nghỉ ngơi khi con đang ngủ hay dành thời gian chăm sóc bản thân, gặp gỡ bạn bè, người thân.
Về phía gia đình, đặc biệt là người chồng, nên dành thời gian quan tâm chăm sóc người phụ nữ sau sinh.
(Tên nhân vật đã được thay đổi)
