Họa sĩ - NSƯT Dân Quốc là một cái tên quen thuộc đối với những người quan tâm đến đời sống mỹ thuật nước ta, và càng quen thuộc hơn với giới làm mỹ thuật sân khấu. Tên ông như một "đảm bảo vàng" cho những thiết kế mỹ thuật, từ phục trang đến sân khấu, áp phích của các vở diễn chèo. Biết là ông yêu chèo, hiểu chèo, gắn bó với chèo là vậy, mà khi được xem bộ sách quý, chỉ in một bản duy nhất "Mỹ thuật sân khấu chèo" của ông, người ta vẫn không khỏi ngỡ ngàng.
Bộ sách gồm 6 cuốn được đóng trong một chiếc hộp lụa trắng sang trọng là toàn bộ những tác phẩm của NSƯT Dân Quốc dành cho chèo trong suốt 40 năm qua. Họa sĩ đã tập hợp lại, phục hồi và trình bày công phu, tỉ mỉ thành từng tập theo những chủ đề khác nhau. Những cuốn sách được đóng cẩn thận, kiểu gáy xoắn như một cuốn album, mà khi lần giở từng trang, tôi thích thú như lúc đợi người ta mở từng lớp màn sân khấu.
 Trang trí sân khấu vở Hoàng tử có đôi tai bò. |
"Mỹ thuật sân khấu chèo" không những là bộ sưu tập trọn vẹn những tác phẩm mỹ thuật sân khấu chèo ông đã thực hiện mà còn là một tập sách lần đầu tiên tập hợp khá đầy đủ những chi tiết mỹ thuật liên quan đến các vở diễn truyền thống và hiện đại của nhiều đoàn chèo Trung ương và địa phương từ áp phích quảng cáo đến thiết kế sân khấu, phục trang. Đây là điều trước nay chưa hề có. Ở đó, ta bắt gặp những trang trí mang đậm chất huyền thoại, lãng mạn, khoáng đạt, đơn giản mà ý đồ của mỗi lớp trò được khái quát thành những hình tượng mang tính biểu tượng cao như một mảnh trăng tròn chiếm lĩnh cả không gian sân khấu biểu tượng cho hạnh phúc tái hợp trong tích trò Trương Viên hay yếu tố lãng mạn đậm đà với những dải mây ngũ sắc trong Lọ nước thần. Người xem cũng không khỏi bất ngờ với những trang trí được tác giả khai thác từ hội họa truyền thống như sơn mài, sơn khắc, tranh lụa, tranh xé giấy, khắc gỗ màu... Nét vẽ của Dân Quốc khỏe khoắn, màu dùng phần lớn là nguyên chất, tươi tắn gợi nhớ những bức tranh dân gian truyền thống.
Những thiết kế trang phục truyền thống lịch sử và hiện đại cho các vở diễn đủ loại, từ tích cổ đến các vở chèo dân gian, chèo hiện đại của ông cho thấy sự tỉ mỉ, tinh tế, không chỉ thể hiện bề dày tri thức lịch sử của tác giả khi tìm hiểu bối cảnh vở diễn mà còn góp phần khắc họa rõ nét hình ảnh nhân vật trên sân khấu, đặc biệt cho thấy vẻ đẹp phong phú, rực rỡ và đặc sắc của trang phục sân khấu chèo. Những trang phục này, từ truyền thống đến hiện đại, dù theo nguyên mẫu trong lịch sử hay có sự cách điệu, từ màu sắc, hoa văn, có vở chỉ là 1-2 bộ, có vở là vài chục bộ đều cho thấy sức sáng tạo và sự say mê của người nghệ sĩ. Càng thú vị hơn khi qua những bức ảnh chụp các nhân vật ấy, người xem thấy được ý nghĩa và vẻ đẹp của vở chèo qua những trang phục được hiện thực trên sân khấu...
Có thể nói, tâm huyết 40 năm gắn bó với chèo của nghệ sĩ, một bộ sách 6 cuốn chưa thể đủ để nói hết. Mặc dù vậy, bộ sách đã cho thấy tầm kiến thức, khả năng sáng tạo và sự am hiểu sâu sắc của tác giả với chèo, luôn nắm bắt được cái "thần" của vở diễn, của nhân vật theo cách vừa giản dị lại vừa sâu sắc. Hơn thế nữa, với những người quan tâm đến loại hình nghệ thuật chèo và lĩnh vực mỹ thuật sân khấu chèo, đây thực sự là một bộ sách quý, nó không chỉ cho thấy bản sắc và sự gắn bó của riêng tác giả với nghệ thuật chèo, mà nói như NSND Trần Bảng: "Ngoài giá trị nghệ thuật, bộ sách còn phản ánh một cách sinh động tiến trình lịch sử của nghệ thuật chèo trong nửa thế kỷ qua bằng ngôn ngữ hội họa. Điều này, nếu chỉ bằng ngôn từ thì không thể nào đạt tới được".
Bài và ảnh: Hà Hải