NSND Trần Phương là một trong những diễn viên thế hệ đầu tiên của điện ảnh Việt Nam, cùng thời Trà Giang, Lâm Tới, Đức Hoàn... Ông tên thật là Trần Đức Phương, sinh ngày 10/4/1930, quê ở Thái Nguyên.
Theo bách khoa toàn thư mở, trước khi đến với điện ảnh, Trần Phương chưa từng qua học bất cứ trường lớp đào tạo diễn viên hay đạo diễn điện ảnh nào. Năm 16 tuổi, ông rời trường học, tham gia kháng chiến chống Pháp. Năm 1952, ông là một trong những học viên đầu tiên của Trường Văn nghệ nhân dân được thành lập tại chiến khu Việt Bắc. Ông tham gia nhiều thể loại, theo học kịch với Thế Lữ, Song Kim, Đoàn Phú Tứ, học văn với Nguyên Hồng, Tô Hoài, học chèo với Năm Ngũ, Cả Tam, tham gia đóng ca kịch Hòn đá của Đỗ Nhuận...
NSND Trần Phương vai A Phủ trong phim Vợ chồng A Phủ Ảnh: Tư liệu
Năm 1955, ông trở thành diễn viên của Xưởng phim truyện Việt Nam. Năm 1959, ông tham gia đóng bộ phim đầu tiên Vợ chồng A Phủ của đạo diễn Mai Lộc, kịch bản Tô Hoài. Trong bộ phim này, ông đã khắc hoạ thành công hình ảnh chàng thanh niên người Mèo A Phủ. Sau thành công của vai A Phủ, ông tiếp tục đóng thành công nhiều vai trong những bộ phim đã trở thành kinh điển của điện ảnh Cách mạng như Khoa - chồng Tư Hậu - trong Chị Tư Hậu (1962), Khiêm trong Tiền tuyến gọi (1969), Sơn trong Biển gọi (1967), Tiệp trong Ngày lễ Thánh, Lực trong Vợ chồng anh Lực...
NSND Trần Phương những năm gần đây
Về sau, Trần Phương chuyển sang làm đạo diễn. Bộ phim đầu tiên ông dàn dựng là Mưa rơi trên thành phố (1978) dựa theo tác phẩm của nhà văn Nguyễn Khắc Phục, sau đó là Dưới chân núi trắng (1979), Tội lỗi cuối cùng (1980, Bông sen bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ V)... Ngoài ra, NSND Trần Phương còn đạo diễn nhiều bộ phim khác như: Hi vọng cuối cùng (1981), Đứng trước biển (1985), Hoàng Hoa Thám (1987), Dòng sông hoa trắng (1989, Bông sen bạc Liên hoan phim Việt Nam lần thứ VI, Trần Phương giành giải Đạo diễn xuất sắc nhất), Vụ án Hồ Con Rùa, Dòng thác, SBC (Săn bắt cướp), Thủ môn từ trên trời rơi xuống, Tình ngỡ đã phôi phai, Vệt sáng ngược, Hai năm nữa anh về, Đêm Bến Tre và Khi người ta yêu nhau.
Năm 2001, Trần Phương được trao tặng danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân. Năm 2007, ông được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật cho các phim Hi vọng cuối cùng, Tội lỗi cuối cùng, Dòng sông hoa trắng.
Lễ viếng NSND Trần Phương sẽ diễn ra từ 14h30 - 15h30 ngày 30/8 tại Nhà tang lễ Thành phố (125 Phùng Hưng, Hà Nội), hỏa táng tại Đài Hóa thân hoàn vũ Văn Điển.
