Nostalgia - cảm giác vật lý, hay bệnh thật?
Nostalgia (hoài niệm) là thuật ngữ tiếng Anh đa nghĩa, một cảm xúc, đôi khi là một tình trạng bệnh lý liên quan đến sự khao khát những gì thuộc về quá khứ và thường là lý tưởng hóa như sự luyến tiếc ký ức thời thơ ấu, một bài hát hay một mùi hương khó quên cho đến nỗi nhớ nhà, nhớ quê hương khi không còn ở đó nữa.
Theo Wikipedia, nostalgia được sử dụng như một dấu hiệu bệnh lý, nhắc đến lần đầu và năm 1688 bởi một chuyên gia y khoa người Thụy Sĩ, Johannes Hofer (1669 - 1752). Tên gọi của căn bệnh này xuất phát từ tiếng Hy Lạp, nostos có nghĩa trở về bản quán, còn algos có nghĩa là nỗi đau, niềm khao khát.
Từ giữa thế kỉ 17 đến cuối thế kỷ19, tuỳ theo từng dân tộc, căn bệnh này mang những tên khác nhau, như nhớ nhà, nỗi đau tha hương... cho tới nhói đau trong tim. Tựu chung, nostalgia được dùng để chỉ nỗi đau của bệnh nhân vì vừa mong muốn trở về quê hương, lại vừa sợ rằng sẽ chẳng bao giờ còn được nhìn thấy nơi đó nữa.
Ngày này, khoa học hiện đại thường dùng cụm từ nguyên thủy đã được Johannes Hofer nhắc tới lần đầu, homesickness (nhớ nhà) để chỉ dấu hiệu bệnh lý có liên quan.
Nostalgia, căn bệnh liên quan đến cảm giác khao khát của con người về quá khứ
Nostalgia nghe qua có vẻ đơn giản nhưng lại khá phức tạp và nan y vì có thể gây chết người, đặc biệt là với những người lính phải chiến đấu xa nhà, cách chữa trị những người này thường là cho họ giải ngũ và trở về quê hương.
Các ca bệnh nostalgia đôi khi còn được cho là lây từ người này sang người, thường gặp ở những đội quân thất bại. Trong một báo cáo y khoa, Johannes Hofer đã đề cập nostalgia là một căn bệnh chết người không có thuốc chữa trị. Ví dụ, một bài hát của Thụy Sĩ có tên là Kh Khue-Reyen, khi hát lên khiến các binh sĩ mắc bệnh nhớ nhà day dứt, gây ra những ca tử vong đột ngột chỉ vì nỗi nhớ nhà.
Giữa thế kỷ 19, nostalgia không còn mang nghĩa là một căn bệnh thường được coi như một triệu chứng hoặc một dấu hiệu bệnh lý, nó trở thành một dạng của bệnh u uất tinh thần và có thể dẫn tới tự tử.
Ngày nay, nostalgia được dùng không chỉ còn với nghĩa hẹp là một biểu hiện bệnh lý, mà nó được coi như một cảm xúc có ở mọi người.Các nghiên cứu cho thấy rất nhiều người tin rằng quá khứ thường tốt đẹp hơn hiện tại mặc dù thực tế không hoàn toàn như vậy.
Niềm tin này rất tiêu biểu cho cái gọi là nostalgia, hay “những ngày xưa thân ái” và trở thành chủ đề vô tận cho phim ảnh, nghệ thuật.Tuy không còn là một được coi là một bệnh nữa, nhưng nostalgia vẫn có thể dẫn đến những triệu chứng bệnh lý như cảm thấy lồng ngực như bị nén lại, đau ở vùng lõm thượng vị và cuối cùng là cảm giác hoang mang tuyệt vọng.
Thêm những khám phá mới về nostalgia
1. Nostalgia chứa đụng cả cái tốt lẫn cái xấu
Tất cả các nghiên cứu về nostalgia trong cộng đồng, các nhà khoa học đều phát hiện thấy nó có ảnh hưởng tích cực đến nhiều người. Nổi bật trong các nghiên cứu này là sử dụng những cảm xúc tích cực có được từ nostalgia để trị liệu Alzheimer, và trầm cảm.
Ví dụ, chuyên gia tâm lý Tim Wildschut, và Constantine Sedikides, ở ĐH Southampton Anh cho biết ông đã sử dụng nostalgia để hướng người trong cuộc từng gặp phải những sự kiện khủng khiếp ra khỏi chấn thương và hướng tới ký ức tích cực. Ngoài ra, nostalgia được sử dụng theo nhóm có thể giúp giảm bớt sự kỳ thị, như nhóm người béo phì, giúp họ tự tin hơn, không nghĩ mình là người khuyết tật hoặc bị xã hội ruồng bỏ.
Giáo sư tâm lý học Krystine Batcho ở ĐH Ohio, Mỹ, đã phát hiện, cảm giác hoài niệm có thể thúc đẩy sự tích cực và sáng tạo.Cảm giác êm dịu mà nỗi nhớ mang lại cũng có thể làm giảm căng thẳng.Batcho cho hay, nostalgia tạo ra những cảm xúc và nhận thức ổn định và tích cực, giúp ngăn chặn sự cô đơn và lo lắng.Đặc biệt, nostalgia còn được biết đến, giúp tăng cường các kỹ năng xã hội và các mối quan hệ cá nhân.
Bên cạnh nhưng cái tích cực, người ta còn khai thác tối đa lợi thế của nostalgia, sử dụng mùi vị trong tiếp thị.Các nhà quảng cáo đã thành công bằng chiến thuật sử dụng những mùi có từ thời thơ ấu để quảng cáo các sản phẩm hiện tại, khiến người dùng có cảm giác như thể đưa họ về quá khứ, khiến họ thôi thúc mua hàng.
Trong chừng mực nào đó việc lạm dụng nostalgia trong quảng cáo tuy không phải là xấu, nhưng chắc chắn là một kiểu thao túng người tiêu dùng bằng cách lôi cuốn cảm xúc tiềm thức của con người cho mục đích thương mại.
2. Nostalgia không chỉ là ký ức
Hầu hết mọi người đều coi nostalgia là một kết nối với những ký ức tốt đẹp trong quá khứ.Thực tế rõ ràng là, nostalgia ít liên quan đến ký ức.Cảm giác của nostalgia thực sự liên quan đến trạng thái cảm xúc, không phải ký ức.
Tâm trí của chúng ta kết nối những cảm xúc khác nhau theo thời gian và địa điểm trong quá khứ mà con người đã trải qua , khiến chúng ta bỏ lỡ những trải nghiệm từ quá khứ. Ví dụ, người ta có thể nhớ rằng đã chơi ở công viên khi còn nhỏ.Mặc dù một đứa trẻ có thể cảm thấy nhiều cảm xúc tiêu cực trong chuyến đi đến công viên, tâm trí của người đó sẽ cản lại điều đó, khiến nó chỉ còn lại một ký ức hạnh phúc về trải nghiệm.
Bản thân suy nghĩ là cơ sở mà tâm trí có thể sử dụng để liên kết với cảm xúc . Nhưng tâm trí không phải là một nguồn đáng tin cậy như nó vốn có, thay đổi ký ức của chúng ta theo cách khiến chúng ta cảm thấy rằng hiện tại không bao giờ tốt như quá khứ. Sự kết nối cảm xúc này với ký ức là điều làm cho một hồi ức hoài cổ khác với ký ức thông thường.
Mùi là động lực của nostalgia
3. Mùi hương là động lực của nostalgia
Thật thú vị, nostalgia được kích hoạt bởi nhiều thứ, chẳng hạn như nghe một bài hát cũ hoặc nhìn thấy một nơi gợi nhớ về thời thơ ấu của mình.Trên thực tế, mùi hương rất quan trọng đối với sự phát triển nostalgia so với bất kỳ giác quan nào khác.
Mối liên hệ giữa mùi và cảm xúc bắt đầu vào đầu những năm 1900 với nhà thần kinh học nổi tiếng Sigmund Freud.Mũi kết nối với thùy khứu giác, một phần của não đóng vai trò tạo ra các cảm xúc. Do đó, mùi có thể tạo ra tác động hơn đến cảm xúc so với bất kỳ các cảm xúc nào khác. Hiện tượng này, được gọi là gợi lại khứu giác, lý giải khi vào các tiệm bánh, mùi vị của bánh tràn ngập cửa hàng khiến người ta hoài niệm.
Ví dụ, mùi bánh quy mới nướng thường kích hoạt cảm giác nostalgia mạnh nhất, nó thôi thúc khách hàng mở hầu bao chỉ vì nó giúp họ nhớ về thời xa vắng.
4. Nostalgia ảnh hưởng đến các thế hệ theo những cách khác nhau
Năm 1991, các nhà nghiên cứu đã tiến hành một thí nghiệm chọn người ngẫu nhiên tại trung tâm mua sắm Water Tower Place ở Chicago (Mỹ).Mục đích là để xác định cách mọi người ở độ tuổi khác nhau bị ảnh hưởng bởi nostalgia và mức độ tác động ra sao.
Tổng cộng 989 cá nhân đã được hỏi về mùi hương gợi nhớ thời thơ ấu. Kết quả, gần 87% nhóm sinh năm 1930 trở về sau có dấu hiệu gợi lại khứu giác, trong khi đó nhóm sinh trước năm 1930, tỷ lệ này chỉ có 61%. Điều này ngụ ý, những người trẻ tuổi có xu hướng cảm giác hoài cổ nhiều hơn so với nhóm cao tuổi, nói cách khác, nostalgia cảm giác mùi của con người thường suy giảm đi theo tuổi tác.
Thú vị hơn là sự khác biệt giữa câu trả lời của người già và người trẻ.Các đối tượng sinh trước năm 1930 thường nói rằng các mùi như gỗ thông, sồi và đồng cỏ thường giúp họ có cảm giác nostalgia. Những người sinh sau năm 1930 lại nói rằng những thứ như nhựa, nhiên liệu máy bay là các dấu hiệu mùi hương thường giúp họ có nhiều cảm giác nostalgia hơn. Kết quả này cho thấy, người già thường hoài cổ về mùi tự nhiên, còn những người trẻ tuổi hơn lại cảm thấy hoài cổ về mùi nhân tạo.
Mặc dù những kết quả này có vẻ vô dụng, nhưng nó mở ra các vấn đề trong tương lai, chẳng hạn những người trẻ sẽ không còn hoài niệm về thiên nhiên nữa nên động lực để giúp họ sống và làm việc sẽ bị suy giảm, kéo theo nhiều tiêu cực mà khoa học chưa lường hết.
5. Nostalgia tác động đến việc ra quyết định
Mặc dù nostalgia dường như không khác gì một cảm giác kỳ lạ, làm tăng tâm trạng, nhưng nó thực sự ảnh hưởng rất nhiều đến quá trình ra quyết định của con người.
Khi nghĩ về những ký ức hạnh phúc trong quá khứ, mọi người muốn sao chép những ký ức đó sang cho hiện tại, do thực tế không được tốt như mong muốn.
Điều này dẫn đến việc mọi người lặp lại thói quen tốt vì nó khiến họ cảm thấy tốt.Chẳng hạn, nỗi nhớ thường khiến người ta muốn tình nguyện vì nó mang lại cảm xúc hạnh phúc, khiến con người muốn quay trở lại quá khứ.Tuy nhiên, nó cũng có thể dẫn đến những thói quen xấu. Đây là lý do tại sao nhiều đứa trẻ lớn lên trong gia đình bị lạm dụng, ngược đãi thường kết hôn với người phối ngẫu ngược đãi. Mặc dù nhận thức được rằng đây là nhược điểm, nhưng trong tiềm thức họ lại muốn làm cái gì đó để nhắc nhở quá khứ, bất kể nó tốt hay xấu.