Nguyên nhân do đâu?
Hạch là một tổ chức liên võng nội mô, chúng sản sinh ra các dòng bạch cầu, đồng thời chúng cũng sinh ra dòng kháng thể để chống lại các tác nhân lạ xâm nhập cơ thể. Khi có tác nhân lạ xâm nhập cơ thể thì hạch phát triển to (sưng, đau), đặc biệt là hạch ở các vị trí gần với tác nhân xâm nhập (viêm họng thì hạch góc hàm sưng, đau; nhiễm khuẩn ở chi dưới hoặc bộ phận sinh dục, tiết niệu thì hạch bẹn xuất hiện sưng to và đau...). Tuy vậy, cũng có những trường hợp hạch sưng to nhưng không gây đau, đó là những trường hợp bệnh viêm mạn tính như hạch lao, bệnh Hodgkin (ung thư hệ bạch huyết) hoặc Non - Hodgkin, viêm họng, viêm amidan mạn tính. Một số bệnh nhiễm khuẩn cấp tính (viêm amidan, viêm họng cấp, viêm tai giữa cấp, sang chấn phần mềm nhiễm khuẩn), xuất hiện gần vùng tổn thương là hạch sưng to và gây đau nhưng khi điều trị hết hiện tượng nhiễm khuẩn thì hạch cũng trở về trạng thái bình thường như ban đầu.
Với bệnh viêm mạn tính như viêm họng, viêm VA, viêm amidan, viêm tai giữa mạn tính thì hạch vùng cổ cũng sưng to nhưng ít đau hoặc không đau. Hạch có thể nằm dưới da như hạch hai bên cơ ức đòn chũm, hạch thượng đòn, hạch góc hàm, hạch bẹn, nhưng hạch cũng có thể nằm sâu trong cơ thể như hạch trung thất, hạch mạc treo ruột. Hầu hết hạch sưng to là có lý do của nó tức là cơ thể đang mắc một bệnh nào đó có thể nguy hiểm hoặc không. Hạch sưng to có thể đứng riêng rẽ hoặc dính lại với nhau, dính vào da, dính vào tổ chức lân cận; hạch sưng to có thể di động hoặc không; có thể rắn hoặc mềm. Tuy vậy, hạch sưng to, đau có thể là lành tính nhưng đôi khi là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính, thậm chí là trọng bệnh (Hodgkin, u trung thất ác tính, lao hạch, u mạc treo ruột ác tính, hạch di căn của ung thư).
Hạch ở vùng cổ
Ở vùng cổ và vùng trên xương đòn có nhiều loại bệnh mà có sự kích thích làm cho hạch sưng lên như lao hạch. Các hạch lao thường nhỏ nhưng nhiều, xuất hiện từ từ, hạch sưng to nhưng thường không đau. Các hạch lao thường xếp thành chuỗi dọc theo hai bên cơ ức đòn chũm. Mật độ của các hạch lao cũng rất khác nhau, có cái mềm có cái rắn chắc, lúc đầu các hạch di động dễ dàng nhưng do viêm nhiễm lâu ngày nên dần dần các hạch dính lại với nhau khó di động. Hạch lao rất dễ bị rò chảy ra một chất giống bã đậu. Khi hạch rò, chảy ra chất bã đậu thì bờ của vết rò nham nhở (có thể nhìn bằng mắt thường hoặc bằng kính lúp). Khi hạch rò chảy ra hết chất bã đậu thì có thể lành nhưng thường để lại sẹo răn rúm dọc hai bên cơ ức đòn chũm mà người ta thường gọi là “chuỗi tràng nhạc”. Liên quan đến nổi hạch, người bệnh thường có sốt về chiều, ăn kém, gầy sút nhanh chóng, ra mồ hôi lúc ngủ. Hạch sưng to do bị bệnh Hodgkin, thường thấy hạch nổi ở hố thượng đòn bên trái lúc mới bị bệnh, dần dần cả hai hố thượng đòn đều có hạch nổi. Kèm theo hạch ở hố thượng đòn thì hạch nách và hạch ở trung thất cũng xuất hiện.
Đặc tính của hạch trung thất thường không gây đau nên người bệnh không cảm nhận được. Hạch của bệnh Hodgkin không hóa mủ nên không bị rò ra như trong hạch lao. Người bệnh cũng có sốt. Tính chất của sốt trong bệnh Hodgkin là sốt từng đợt và mỗi một lần sốt như vậy, hạch cũ cũng to dần lên và xuất hiện thêm các hạch sưng to mới. Kèm theo còn có một số dấu hiệu đặc trưng khác như lách sưng to, rắn (có thể sờ nắn thấy hoặc siêu âm sẽ cho kết quả về kích thước của lách to ra so với lách bình thường).
Khi có biểu hiện nổi hạch cần tới cơ sở y tế để được khám và tư vấn.
Hạch bẹn
Khi thấy hạch vùng bẹn sưng to, đau có thể do một số bệnh nhiễm khuẩn thuộc bộ phận sinh dục - tiết niệu như bệnh do vi khuẩn họ Chlamydia, bệnh giang mai. Bệnh giang mai thường có 3 thời kỳ nhưng thời kỳ đầu (giang mai I) có vết loét ở bộ phận sinh dục ngoài và hạch bẹn sưng đau, không hóa mủ, di động dễ dàng. Ngoài ra, nếu người bệnh bị tổn thương nhiễm khuẩn (vết xây xước, áp-xe, mụn nhọt...) ở vùng chi dưới, vùng quanh hố chậu thì hạch bẹn cũng sưng to và đau. Một số bệnh về máu cũng có hạch to như bệnh bạch cầu cấp. Hạch thường to, mềm, di động xuất hiện nhiều vị trí khác nhau trên cơ thể mà bình thường vẫn có hạch như ở hố thượng đòn, nách, bẹn, trung thất, mạc treo. Kèm theo hạch to là sốt cao, lách to nhanh, xuất huyết. Trong bệnh bạch cầu mạn tính thể lympho thì nhiều hạch nhưng bé, phát triển nhanh, lâu dần (vài ba tháng) hạch to ra, mềm và di động được.
Lời khuyên của thầy thuốc
Hạch sưng to có thể nguy hiểm hoặc không, vì vậy khi thấy có hiện tượng bất thường trong cơ thể và kèm theo hạch sưng to, đau (hoặc không) cần phải hết sức bình tĩnh, không nên lo lắng thái quá và nên đi khám bệnh ngay. Khi hạch to, đau đã được bác sĩ khám bệnh và xác định thì nên tích cực điều trị theo đơn của bác sĩ, không nên điều trị dở dang hoặc chần chừ. Không nên tự mua thuốc để điều trị vì làm như vậy bệnh không những không khỏi mà còn để lại nhiều điều bất lợi. Những người hay bị viêm họng, nên vệ sinh họng, miệng hằng ngày bằng cách đánh răng sau khi ăn, trước khi đi ngủ và sau khi ngủ dậy. Nên súc họng bằng nước muối nhạt để vệ sinh họng, miệng hằng ngày.