Nỗ lực kiểm soát HIV/AIDS ở Ninh Bình: Không để ai bị bỏ lại phía sau

Trao đổi với PV Báo Sức khỏe và Đời sống, ông Phan Khắc Lưu – Phó Giám đốc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Ninh Bình (CDC Ninh Bình) cho biết, từ đầu năm 2025 đến ngày 15/10/2025, toàn tỉnh đã phát hiện 70 người nhiễm HIV/AIDS.

Tính đến ngày 15/10/2025, toàn tỉnh ghi nhận 4.186 người nhiễm HIV/AIDS có địa chỉ cư trú tại Ninh Bình, trong đó 3.871 người đang được quản lý, điều trị tại các cơ sở ARV trên địa bàn, còn lại điều trị tại các cơ sở khác trong cả nước.

Tỉnh Ninh Bình hiện có 26 cơ sở điều trị ARV và 18 điểm cấp phát thuốc tại các trại giam, cơ sở cai nghiện và điểm cấp thuốc ở xã. Tổng số bệnh nhân đang điều trị ARV là 3.871 người, gồm 3.820 người lớn và 51 trẻ em. Cụ thể, 3.338 bệnh nhân điều trị tại cơ sở và 533 bệnh nhân nhận thuốc tại điểm cấp phát.

Các cơ sở điều trị duy trì hoạt động tư vấn, theo dõi tuân thủ phác đồ và hỗ trợ người bệnh tham gia khám chữa bệnh qua BHYT. Tỉ lệ bệnh nhân có thẻ BHYT đạt 99,4% (3.601/3.622), không bao gồm các trường hợp điều trị tại trại giam, trại tạm giam.

Hiện nay, toàn tỉnh đã có 6 cơ sở điều trị triển khai xét nghiệm tải lượng virus HIV cho 287 bệnh nhân. Các phòng khám cơ sở 3 và cơ sở 4 – CDC Ninh Bình đã ký hợp đồng với CDC tỉnh Hưng Yên để thực hiện xét nghiệm tải lượng virus HIV, đồng thời xây dựng kế hoạch triển khai cho bệnh nhân trong tháng 11/2025. Các đơn vị còn lại tiếp tục đẩy nhanh tiến độ trong hai tháng cuối năm, bảo đảm hoàn thành chỉ tiêu xét nghiệm theo kế hoạch của Bộ Y tế.

CDC Ninh Bình đã phối hợp chặt chẽ với các cơ sở sản khoa trên địa bàn triển khai hiệu quả Tháng cao điểm dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, tăng cường các hoạt động tư vấn, xét nghiệm sàng lọc và điều trị sớm cho phụ nữ mang thai nhiễm HIV.

Tổng số phụ nữ mang thai được xét nghiệm HIV là 24.216 lượt, trong đó 6.397 lượt xét nghiệm trong thai kỳ và 17.837 lượt xét nghiệm khi chuyển dạ, sinh con.

Trong năm, phát hiện 16 phụ nữ mang thai nhiễm HIV, 100% (16/16) đã được điều trị ARV ngay sau khi chẩn đoán. Có 14 trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV, trong đó 10 trẻ đã được xét nghiệm HIV theo hướng dẫn chuyên môn; các cơ sở y tế tiếp tục theo dõi, quản lý và thực hiện xét nghiệm định kỳ cho các trường hợp còn lại theo quy định chương trình quốc gia.

Dịch HIV/AIDS hiện đã xuất hiện tại hầu hết các xã, phường trên địa bàn tỉnh Ninh Bình; lứa tuổi nhiễm cao nhất từ 15–49 tuổi. Hình thái lây truyền có sự thay đổi, từ chủ yếu qua đường máu chuyển sang qua đường tình dục.

Đáng chú ý, tỉ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) có xu hướng gia tăng liên tục từ năm 2018 đến 2024. Đây là nhóm đối tượng khó quản lý do kỳ thị, phân biệt đối xử và hạn chế trong tiếp cận truyền thông, can thiệp dự phòng.

Mặc dù tốc độ lây nhiễm mới có xu hướng chững lại, nguy cơ bùng phát dịch vẫn hiện hữu, đặc biệt trong các nhóm MSM, người chuyển giới, công nhân khu công nghiệp nếu không có các giải pháp đồng bộ, toàn diện và kịp thời.

Về công tác tham mưu, chỉ đạo, CDC Ninh Bình đã thực hiện tốt vai trò cơ quan đầu mối tham mưu cho Sở Y tế trong chỉ đạo, điều hành các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS trên địa bàn. Đơn vị đã hướng dẫn các cơ sở y tế tuyến dưới thực hiện Quyết định số 5968/QĐ-BYT của Bộ Y tế về hướng dẫn điều trị và chăm sóc HIV/AIDS; Nghị định số 90/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 của Chính phủ về điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế Methadone, cùng các văn bản quy phạm pháp luật liên quan.

CDC Ninh Bình đã ban hành và phổ biến các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn chuyên môn kỹ thuật về phòng, chống HIV/AIDS đến các cơ sở y tế tuyến huyện, xã; đồng thời điều chỉnh kế hoạch hoạt động theo chỉ đạo của Bộ Y tế và Sở Y tế, đảm bảo phù hợp tình hình thực tế địa phương.

Đơn vị cũng tham mưu xây dựng kế hoạch phòng, chống HIV/AIDS năm 2025 và định hướng đến năm 2030; chỉ đạo, giám sát, hỗ trợ các địa phương triển khai đồng bộ các hoạt động dự phòng, xét nghiệm, điều trị và can thiệp giảm hại; phối hợp liên ngành với các sở, ban, ngành, đoàn thể trong các chương trình hành động, chiến dịch truyền thông và các hoạt động hưởng ứng Ngày Thế giới phòng, chống AIDS.

Công tác truyền thông phòng, chống HIV/AIDS tiếp tục được triển khai sâu rộng, đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung, góp phần nâng cao nhận thức trong cộng đồng.

Các thông điệp truyền thông được xây dựng phù hợp với từng nhóm đối tượng, tập trung vào: nâng cao hiểu biết cho người dân, người có hành vi nguy cơ cao, người nghiện chích ma túy về tác hại của ma túy và lợi ích điều trị thay thế bằng Methadone; tuyên truyền lợi ích của điều trị ARV sớm, khuyến khích người nhiễm HIV chủ động tham gia điều trị, tuân thủ phác đồ; giảm kỳ thị, phân biệt đối xử, giúp người bệnh hòa nhập cộng đồng, từ đó nâng cao hiệu quả chương trình phòng, chống HIV/AIDS.

Các hình thức truyền thông được đa dạng hóa: phối hợp với Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh, Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên, Sở Y tế, Câu lạc bộ hiến máu tình nguyện "Blouse trắng", các trường học, doanh nghiệp, khu công nghiệp… tổ chức hội nghị, nói chuyện chuyên đề, lớp giáo dục truyền thông tại cộng đồng, truyền thông lưu động trong Tháng hành động phòng, chống ma túy; tuyên truyền về điều trị đồng nhiễm viêm gan C, PrEP, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP); xây dựng pano, áp phích, tờ rơi, tài liệu truyền thông về HIV/AIDS, Methadone và dự phòng lây nhiễm.

Toàn tỉnh đã phát động 5.882 lượt truyền thông, với 2.863.992 lượt người tham gia.

Bên cạnh đó, CDC Ninh Bình duy trì và mở rộng các chương trình can thiệp giảm tác hại dự phòng lây nhiễm HIV tại 16 khu vực trọng điểm, tập trung vào nhóm có hành vi nguy cơ cao như người nghiện chích ma túy, phụ nữ bán dâm, MSM, người chuyển giới và bạn tình của người nhiễm HIV.

Kết quả: Người nghiện chích ma túy được cấp phát 3.458 bơm kim tiêm và 2.754 bao cao su; phụ nữ bán dâm được cấp phát 673 bao cao su; nhóm MSM được cấp phát 3.967 bao cao su và 3.877 gói chất bôi trơn; người chuyển giới được cấp phát 50 bao cao su và 50 gói chất bôi trơn; vợ/chồng, bạn tình người nhiễm HIV được cấp phát 3 bao cao su và 3 gói chất bôi trơn.

Chương trình được triển khai thông qua mạng lưới 25 nhân viên tiếp cận cộng đồng và 58 cộng tác viên thuộc 6 nhóm tự lực (CBOs), phối hợp với Trung tâm Hỗ trợ sáng kiến Phát triển Cộng đồng (VUSTA) và Viện Nghiên cứu Y – Xã hội học (ISMS).

Kết quả: cấp phát 219.108 bao cao su, 210.724 bơm kim tiêm, 651 hộp an toàn, 65.329 gói chất bôi trơn, và thu gom, tiêu hủy 83.626 bơm kim tiêm đã sử dụng.

Từ ngày 15/4/2024, tỉnh Ninh Bình triển khai điều trị PrEP tại 3 cơ sở cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao lây nhiễm HIV, nhằm giảm thiểu lây truyền trong cộng đồng. Tính đến 15/10/2025, tổng số người đang điều trị PrEP là 115 người.

CDC Ninh Bình tiếp tục mở rộng triển khai dịch vụ PrEP tại các địa bàn trọng điểm, bảo đảm tiếp cận sớm, thuận lợi cho các nhóm nguy cơ cao.

Công tác tư vấn và xét nghiệm HIV được triển khai đa dạng, đồng bộ, phù hợp từng nhóm nguy cơ, góp phần phát hiện sớm người nhiễm HIV trong cộng đồng. Tuy nhiên, hình thức xét nghiệm HIV online và tại cộng đồng cần được tăng cường hơn nữa nhằm mở rộng độ bao phủ, nâng cao hiệu quả phát hiện sớm.

Đáng chú ý, sau khi sáp nhập, tính đến 15/10/2025, toàn tỉnh Ninh Bình còn 1.373 trường hợp chưa xác định rõ tình trạng điều trị (ban đầu 1.767, đã loại 394). Công tác rà soát còn gặp khó khăn do dữ liệu chưa đồng bộ và người nhiễm di chuyển nhiều. Công tác rà soát gặp khó khăn do dữ liệu chưa đồng bộ và người nhiễm di chuyển nhiều. Dù vậy, 100% cơ sở điều trị và phòng xét nghiệm HIV đã thực hiện báo cáo định kỳ, các trường hợp nhiễm mới đều được quản lý, điều trị kịp thời.

Trong công tác chăm sóc và điều trị HIV/AIDS, CDC Ninh Bình là đơn vị đầu mối triển khai, hướng dẫn và giám sát các cơ sở điều trị trên toàn tỉnh.

Đơn vị thực hiện mua thuốc ARV cho người nhiễm HIV/AIDS giai đoạn 2026–2027 theo kế hoạch được phê duyệt; mua thẻ BHYT cho người nhiễm HIV/AIDS có hộ khẩu thường trú tại Ninh Bình theo Kế hoạch số 111/KH-UBND ngày 28/12/2016 của UBND tỉnh; hỗ trợ mua thẻ BHYT và thanh toán phần đồng chi trả thuốc ARV cho người bệnh chưa có khả năng tự chi trả trong năm 2025; tiếp tục hỗ trợ đồng chi trả xét nghiệm tải lượng virus HIV (XNTL HIV) qua BHYT, đồng thời hỗ trợ công tác lấy mẫu, vận chuyển mẫu xét nghiệm tải lượng HIV và viêm gan C miễn phí, góp phần giảm gánh nặng tài chính cho người bệnh.

Rào cản lớn nhất của người nhiễm HIV/AIDS là bị kỳ thị và thiếu thông tin

SKĐS - Từ bị xem như "án tử", HIV nay đã được kiểm soát như bệnh mạn tính, người nhiễm nếu tuân thủ điều trị vừa không lây người khác vừa có thể sinh con khỏe mạnh, song họ vẫn phải đối mặt với kỳ thị dai dẳng.