Thanh Hóa là tỉnh có nhiều dân tộc cùng chung sống, trong đó người Kinh chiếm đa số, ngoài ra có 6 dân tộc thiểu số như Mường, Thái, Mông, Thổ, Dao và Khơ Mú. Trong đời sống cộng đồng, bên cạnh những giá trị văn hóa truyền thống cần gìn giữ thì vẫn còn tồn tại những hủ tục kéo dài nhiều thế kỷ, trong đó có tảo hôn và hôn nhân cận huyết. Đây là những vấn đề để lại hệ lụy nghiêm trọng đối với chất lượng dân số, sức khỏe bà mẹ - trẻ em cũng như sự phát triển bền vững của địa phương.
Những năm gần đây, cùng với nỗ lực chung của cả nước, tỉnh Thanh Hóa đã triển khai nhiều giải pháp nhằm từng bước đẩy lùi tình trạng này. Kết quả bước đầu cho thấy, tỷ lệ tảo hôn ở các huyện miền núi của tỉnh đã giảm đáng kể, trong khi hôn nhân cận huyết thống cơ bản được xóa bỏ.
Kết quả từ những nỗ lực bền bỉ
Thực hiện Đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số giai đoạn 2015 - 2025”, Ban Dân tộc tỉnh Thanh Hóa đã phối hợp với nhiều sở, ban, ngành và chính quyền địa phương tổ chức các hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân. Nội dung trọng tâm là phổ biến Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Bình đẳng giới, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình cùng các hệ lụy do tảo hôn và hôn nhân cận huyết gây ra.
Tảo hôn ở vùng đồng bào dân tộc miền núi tỉnh Thanh Hóa đang dần được đẩy lùi. Ảnh minh hoạ.
Trao đổi với PV Báo Sức khoẻ và Đời sống, Bác sĩ Hoàng Thị Thắm, Trạm trưởng Trạm Y tế xã Thường Xuân chia sẻ: “Những năm qua, tỷ lệ tảo hôn trên địa bàn các huyện miền núi đã giảm rõ rệt. Chẳng hạn, nếu năm 2016 toàn vùng ghi nhận tỷ lệ tảo hôn là 4,12%, thì đến năm 2020 con số này chỉ còn 0,91%. Riêng xã Thường Xuân không phải điểm nóng như các địa phương tại Mường Lát hay Quan Sơn, nhưng tình trạng này vẫn còn, đòi hỏi chúng tôi phải duy trì công tác tuyên truyền thường xuyên”.
Đáng chú ý, tình trạng hôn nhân cận huyết vốn từng xuất hiện ở một số vùng đồng bào dân tộc đã được đẩy lùi đáng kể. Từ năm 2022 đến nay, các báo cáo chính thức của tỉnh cho thấy hầu như không còn trường hợp nào xảy ra. Thành quả này có được nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, ngành y tế, lực lượng đoàn thể và đặc biệt là sự tham gia tích cực của cộng đồng.
Đa dạng hình thức tuyên truyền
Bác sĩ Hoàng Thị Thắm cho hay, công tác tuyên truyền, giáo dục được xem là “chìa khóa” để giảm thiểu tảo hôn, hôn nhân cận huyết. Ở xã Thường Xuân, các hình thức truyền thông được triển khai đa dạng, phù hợp với từng nhóm đối tượng.
Thứ nhất, tuyên truyền trực tiếp thông qua các buổi sinh hoạt thôn, bản, hội nghị chuyên đề, với sự tham gia của cán bộ y tế, dân số, hội phụ nữ, đoàn thanh niên và những người có uy tín trong cộng đồng. Họ là cầu nối quan trọng, giúp người dân hiểu rõ pháp luật, đồng thời chỉ ra những nguy cơ của tảo hôn đối với sức khỏe bà mẹ, trẻ em và sự phát triển giống nòi.
Thứ hai, lồng ghép tuyên truyền qua văn hóa, nghệ thuật. Nhiều địa phương đã tổ chức các buổi văn nghệ, kịch bản sân khấu dân gian hay giao lưu văn hóa, qua đó truyền tải thông điệp một cách sinh động, gần gũi và dễ tiếp nhận.
Bác sĩ Hoàng Thị Thắm (ngoài cùng bên trái) Trạm trưởng Trạm Y tế xã Thường Xuân nói chuyện với người dân về tác hại và hệ lụy của tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống. Ảnh: Phan Ngân.
Thứ ba, xây dựng các mô hình câu lạc bộ thiết thực như “Câu lạc bộ tiền hôn nhân”, “Câu lạc bộ phòng chống suy dinh dưỡng”, “Câu lạc bộ giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết”. Đây là những sân chơi bổ ích, giúp thanh thiếu niên có thêm kiến thức, kỹ năng trước khi bước vào hôn nhân.
Ngoài ra, nhiều loại tài liệu truyền thông được phát miễn phí dưới dạng tờ rơi, áp phích, sách mỏng, sổ tay, không chỉ bằng tiếng Việt mà còn dịch sang tiếng dân tộc như Thái, Mông để người dân dễ tiếp cận. Cách làm này đặc biệt hữu ích ở vùng sâu, vùng xa, nơi nhiều người dân tộc chưa thạo tiếng phổ thông.
Để hướng tới mục tiêu bền vững, tỉnh Thanh Hóa tiếp tục xác định việc kết hợp chặt chẽ giữa tuyên truyền, giáo dục và phát triển kinh tế - xã hội. Bởi khi đời sống được nâng cao, người dân sẽ có điều kiện tiếp cận giáo dục tốt hơn, từ đó thay đổi nhận thức, hành vi. Song song đó, việc phát huy vai trò của già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng sẽ là yếu tố then chốt, bởi họ chính là tiếng nói có sức thuyết phục mạnh mẽ nhất đối với bà con dân bản.
Với sự quyết tâm của các cấp, ngành và cộng đồng, những nỗ lực trong nhiều năm qua đã đem lại kết quả rõ nét, từng bước loại bỏ hủ tục tảo hôn, hôn nhân cận huyết ra khỏi đời sống xã hội. Đây không chỉ là thành quả về mặt dân số, sức khỏe, mà còn góp phần xây dựng một cộng đồng phát triển bền vững, văn minh, tiến bộ, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của đồng bào các dân tộc ở Thanh Hóa.
